Zelzele felaketinin iktisada tesiri ne olacak? Ekonomistlerden birinci yorum

Öncü bilgiler sarsıntının akabinde Türkiye genelinde dün elektrik tüketiminde %11 düşüş yaşandığını gösterirken, sarsıntıda hala arama kurtarma faaliyetlerine yük veriliyor olması ve hasar tespitin de bugün başlaması toplam etkiyi iddia etmekte zorluk yaratıyor.

Kahramanmaraş merkezli dün meydana gelen 7.7 büyüklüğündeki sarsıntıda hayatını kaybedenlerin sayısı son belirlemelere nazaran 3,549’a yükseldi. Dün sabaha karşı meydana gelen zelzelede, 10 vilayetten oluşan geniş bir coğrafyada ortalarında hastanelerin ve büyük kamu binalarının da bulunduğu binlerce bina yıkıldı, tekrar dün öğlen saatlerinde gerçekleşen 7.6 büyüklüğünde ikinci sarsıntının akabinde felaketin boyutu daha da büyüdü.

Depremin ekonomik boyutu

Depremden etkilenen 10 vilayette toplam 13.42 milyon kişi yaşıyor. Çöken hastanelerin, devasa zelzeleden ziyan gören yolların ve iletim sınırlarının tekrar inşaası, barınma kaynaklı kısa orta ve uzun vadeli muhtaçlıklar, milyarlarca dolarlık harcama gerektirecek.

Erdoğan, birinci etapta sarsıntı nedeniyle acil yardım için 100 milyar TL’lik kaynağın kurumlara tahsis edildiğini söyledi.

Ekonomistler tesirini hesapladı

Reuters‘ın hesaplamalarına başvurduğu toplam 3 ekonomist sarsıntının GSYH’ye tesirini 0.6 ila 2 puan ortasında kayıp olarak hesapladı. Ekonomistler üretimin %50 oranında aksadığı ve bu düşüşün 6-12 ay üzere bir müddette telafi edildiği bir senaryoyu baz alıyor. Bir yetkili de bu yıl büyümenin birinci iddialardan zelzele nedeniyle 1-2 puan aşağıda kalabileceğini söyledi.

Üretim kaybının ne kadar büyüklükte olacağı ve bu kaybın ne kadar süreceği bilinmediği için net etkiyi kestirim etmek mümkün değil. Lakin geçmiş sarsıntılardan yapılan hesaplamalar ve elektrik tüketimi datalarında bir hafta önceye nazaran Türkiye genelinde yaşanan %10 kayıp da ekonomik büyümede besbelli tesirler olacağına işaret ediyor.

Elektrik tüketimi azaldı

EPİAŞ datalarına nazaran Türkiye’nin ulusal elektrik tüketimi sarsıntının gerçekleştiği dün, geçen haftanın tıpkı gününe nazaran %11 azalarak yaklaşık 37,500 MW/saat oldu.

“Milyarlarca liralık hasar ortaya çıkacak” diyen üst seviye bir yetkili Reuters’a verdiği bilgide “Şimdi kamu binaları, hastaneler, konutlar, boru sınırları, çeşitli tesisler, fabrikalar… Bunların hepsini birlikte düşündüğümüzde süratli bir yine imar gerekecek” dedi ve ekledi:

“Bütçede öngörülen kimi yatırımlar kaynaklarının bu bölgelere kullanılması mecburî olacak…Burada ulusal gelir açısından milyarlarca dolar tahminen de bir maliyet ortaya çıkacak. Bunun tam çerçevesinin belirlenmesi vakit alacak elbette fakat bu yıl öngörülen büyümeden en az %1 tahminen %2 puanlık düşüş olmasını beklemek mümkün.”

TÜİK tarafından bu hafta açıklanan 2022 datalarına nazaran, zelzele bölgesindeki toplam 10 vilayette 13.42 milyon kişi yaşıyor ve bu toplam nüfusun %15.7’sini oluşturuyor.

TÜİK’in 2021 bilgilerine nazaran ise sarsıntıdan etkilenen 10 vilayetten oluşan bölgenin GSYH içindeki hissesi %9.3 düzeyinde. Sektörel olarak bakıldığında zelzele bölgesinin tarımdaki hissesi %14.3 endüstrideki hissesi ise %11.2 ile GSYH hissesine nazaran daha yüksek olan alanlar. Zelzeleden etkilenen bölgeye toplam turistlerin yaklşaık %1’inin gelmesi nedeniyle bölgenin bu dala tesiri ise düşük.

Dış ticaret bilgilerine tesir olarak bakıldığında zelzeleden etkilenen bölge Türkiye’nin toplam ihracatının %8.5’ini toplam ithalatın %6.7’sini gerçekleştiriyor. Gaziantep tek başına Türkiye ihracatının %4.4’ünü Hatay %1.6’sını Adana ise %1.2’sini gerçekleştiriyor.

Ekonomistler ihracatta yıl genelinde bölgeden bir kaç milyar dolar kayıp beklediklerini fakat emsal tesirin ithalatta da görüleceği için dış ticarete genel tesirin zayıf kalacağına dikkat çektiler. Ekonomistler makro tesirler dışında sektörel tesirlerin de görülebileceğine dikkat çekerken net tesirin anlaşılması için daha uzun vakit gerekecek.

14 Mayıs’ta yapılacağı açıklanan seçim öncesi iktidarın çözmek için karşı karşıya kaldığı bu sorunun ekonomiyi ve seçim sürecini etkileyip etkilemeyeceği de başka bir soru olarak ortaya çıkıyor.