Yeni bir çip krizi mi?

BURCU KIRATLI/BLOOMBERG HT ARAŞTIRMA ANALİSTİ

Çin Ticaret Bakanlığı, Pazartesi günü galyum ve germanyumun kimyasal bileşikleriyle birlikte 1 Ağustos’tan itibaren Çin ulusal güvenliğini muhafaza maksatlı ihracat kontrollerine tabi olacağını açıkladı. Her iki metal de kimi yongaların üretilmesi için vazgeçilmezdir Yapilan açıklamada iki metal için ihracatçıların, bu unsurları ülke dışına nakletmeye başlamak yahut devam etmek istiyorlarsa, ticaret bakanlığından lisans müracaatında bulunmaları gerekeceği ve denizaşırı alıcıların detaylarını ve müracaatlarını bildirmeleri gerekeceği belirtildi.

Çin, elektrikli araç üreticileri, savunma sanayi ve teşhir uygulamaları için her iki metalin de baskın global üreticisi. Galyum ve germanyum, iletim suratını ve verimliliğini artırmak için birden çok öğeyi birleştiren bir dizi bileşik yarı iletkenin üretilmesinde rol oynuyor.

Çin, dünyadaki galyum üretiminin yaklaşık yüzde 94’ünü oluşturuyor. Bu metaller bilhassa az yahut bulunması sıkıntı değil, lakin Çin bu unsurların fiyatlarını ucuz tuttu ; hem kendi üretimi hem de öbür ülkelerden ihraç etmesiyle şu an dünyada rezerv olarak hakim pozisyonda. Her iki metal de, alüminyum üretiminin temeli olan kömür ve boksit üzere öbür metaların işlenmesinden elde edilen yan eserler ve kısıtlı arz ile öteki yerden üretim yapılması mümkün lakin birinci etapta maliyetli ve Avrupa Birliği, galyumunun yüzde 71’ini ve germanyumunun yüzde 45’ini Çin’den alıyor.

Çin’in bu atılımı, ABD ve müttefiklerinin son haftalarda ülkeye karşı telaffuzlarını artırmasının akabinde geldi. ABD Lideri Joe Biden’a bahse yakın kaynaklar geçen hafta yaptığı açıklamalarda idarenin yapay zeka programlarını çalıştırmak için kullanılan kimi çiplerin satışını engellemeyi planladığını söyledi.The Wall Street Journal’ın hükümetin yapay zeka bilgi sürecinde kullanılan gelişmiş yongaların Çin’e ihracatına yönelik yeni kısıtlamaları değerlendirdiğini bildirmesinin akabinde NVDIA ve AMD payları o günkü seansta negatif etkilenmişti.

Söz konusu ihracat kısıtlamaları, Ticaret Departmanı tarafından uygulanacak ve ABD hükümetinin Çin’in kullanımı için yapılan yongaların hesaplama gücünü aslında sonlandırmasının akabinde gelecekti. AMD ve Nvidia, evvelki sınırlamadan da etkilenmişti. Nvidia, Çin pazarı için daha düşük özellikli bir yonga oluşturarak evvelki kısıtlamalara cevap verdi. Lakin Journal’ın bildirdiğine nazaran, dikkate alınan yeni denetimler kapsamında bu yonga, A800 bile lisans olmadan ihracatı kısıtlanacak ve ayrıyeten yeni kısıtlamalar, kimi şirketler tarafından ihracat denetimlerini atlatmak için kullanılan bulut tabanlı bilgi süreç tahlilleri sunan şirketler için de geçerli olacak.

Yeni denetimler yayınlandı

ABD’nin bu daveti Hollanda’dan karşılık buldu ve Hükümet çip devi ASML’nin çip üretim makinelerinin daha fazlasının Çin’e gönderilmesini kısıtlayacak yeni ihracat denetimleri yayınladı. Hükümet açıklamada bilhassa Çin yahut ASML’den bahsetmese de bu tedbirler şirketin makinelerinin üç modelinin Asya ülkesine sevkiyatını kısıtlamak için tasarlandı. ASML, yarı iletken tedarik zincirinin en kıymetli kesimlerinden biridir ve yonga üreticilerinin en gelişmiş yongaları üretmek için muhtaçlık duyduğu makinelerde neredeyse inhisar pozisyonunda. Yeni düzenleme, ASML’yi birtakım gelişmiş derin ultraviyole litografi sistemlerinin ihracı için lisans başvurusu yapmaya zorlayacak. Hükümet e-postayla yaptığı açıklamada, Cuma günü Hollanda resmi gazetesinde yayınlanan tedbirlerin 1 Eylül’de yürürlüğe gireceğini söyledi.

Çin’in atılımı, AB’nin güç üretiminden tarıma ve ulaşıma kadar tüm iktisadında karbon emisyonlarını ortadan kaldırmak için gibisi görülmemiş bir revizyona giriştiği bir periyotta geldi. Maksadı 2050 yılına kadar bölgeyi iklim açısından nötr hale getirmek olan Yeşil Mutabakat, güneş panellerinden elektrikli araçlara kadar her şeyde kullanılan çok ölçüde kritik gerece erişim gerektirecek.

Dünyada çip krizini çözmek için milyar dolarlık yatırımlar yapıldı. Tüm yatırımların devreye girmesi 2024’ü bulacak. Çip krizinin kökten çözülmesi ise 2025’de gerçekleşecek. Ama sanılanın bilakis çip krizi 2020 öncesine dayanıyor. Küresel çapta baş gösteren çip sorunu; ekonomik, politik, siyasi olmak üzere pek çok nedenden kaynaklanıyor. Bilhassa çip üreticilerinin kendi ortasında giriştiği rekabet ve hırs ortamı krizin ana sebeplerinden biri. Ayrıyeten ve en kıymetlisi yapay zekâ, objelerin interneti, 5G teknolojisi, artırılmış gerçeklik ve sanal gerçeklik uygulamaları, otonom ve elektrikli arabalar üzere son yıllarda teknoloji alanında yaşanan süratli gelişmeler nedeniyle de çiplere olan gereksinim her zamankinden daha yüksek. 2022’de yaklaşık 600 milyar dolara ulaşan yarı iletken çip sanayisinin büyüklüğünün 2030’da 1 trilyon doları aşacağı iddia ediliyor.

Hatırlamak gerekirse; Nvidia’nın payları, şirketin 24 Mayıs’ta açıklanan bilançosunda, gelecek çeyreğe ait gelir beklentisinin 11 milyar dolar olduğu bildirilmişti. Piyasa beklentileri bunun 7,2 milyar dolar düzeyinde olacağı istikametindeydi. Nvidia’nın paylarındaki yükseliş, öteki çip üreticileri ve yapay zeka uygulamaları geliştiren şirketlerin paylarının de kıymet kazanmasına yardımcı oldu. Birinci 6 ayda NVDIA paylarındaki yükseliş yüzde 190 ve Yarı İletken Dalı Endeksi (SOX) yüzde 50’ye yakın yükselmiş ve teknoloji yüklü Nasdaq endeksinin bu yıl yüzde 40’a yakın yükselmesini sağlayan en büyük itici güç olmuştu.