Chicago Üniversitesi İktisat Profesörü Ufuk Akçiğit seçim sonrası mümkün iktisat siyasetlerini yorumladı. Türkiye’nin uygulamaya çalıştığı modelle ilgili bir baş karışıklığı olduğunu belirten Akçiğit şöyle konuştu:
Çoğu vakit birtakım şeyler sebep değil sonuçtur, yani bir ülkenin dış ticaret yapması onun aslında ne kadar kaliteli, dışarıdan talep görecek bir eser satmasıyla alakalı bir şeydir. Şayet sizin dışarıdan talep görecek yüksek kalitede ya da yüksek katma pahada bir eseriniz yoksa bu sefer onu satabilmek için fiyat kırmak zorunda kalıyorsunuz. Şayet kaliteli, yüksek teknolojiye sahip bir eseriniz olsa siz fiyatını yüksek tutsanız dahi dışarıdan çok önemli talep görürsünüz.
Türkiye’nin dış ticaret yapan firmalarına baktığınızda zati firmalarımız küçük ölçekli ve katma bedeli düşük eserler sattıkları için fakat teşvikler vererek ya da fiyatlarını dışarıya nazaran ucuzlatarak ziyadesiyle rekabetçi olan piyasalarda onları rekabete sokmaya çalışıyoruz. O yüzden de birçok firmamız devlet dayanağı alabilmek için bir defa dış ticaret yapıp bırakıyor. Pekala sorun nereden kaynaklanıyor?
Bunun için resmi biraz daha genişletmemiz gerekiyor ve Türkiye’nin vakit içinde nasıl ilerlediğini anlamamız gerekiyor, zira kamuoyunu dinlerseniz iktisadın bazen çok, bazen çok berbat gittiğini duyarsınız. İsterseniz bilgilere sistematik olarak bakalım.
Birinci grafiğe bakarsak Türkiye’nin yalnızca son birkaç yılda değil de çok daha uzun bir periyotta nasıl evrildiğini görebiliyoruz. 1960’lardan bu yana Türkiye iktisadının ABD başta olmak üzere öbür ülkelere kıyasla nominal gelirine baktığımız vakit grafikteki ülkelerin birçoğu bir noktada Türkiye’den daha yoksul ülkelerken bugün itibariyle Türkiye’den daha varlıklı duruma gelmişler.
Türkiye’nin ABD’ye nazaran gelirine bakarsak 1960’larda yüzde 20’lerdeyken, 2000’lerin başında bir ivmelenme varken, 2013’ten sonra önemli bir ivme kaybı yaşanıyor ve şu anda 1960’lardaki düzeyin daha da altında bir grafik gözlemliyoruz.
Bu grafikten en alttaki sarı çizgiye sahip Çin’e baktığımız vakit çok yoksul bir ülke olmasına karşın Türkiye’yi geçmiş durumda. Fakat Çin modeline baktığınız vakit Çin’de inanılmaz bir biçimde yurtdışında eğitim gören kendi insanları geri dönmeye başladı.
Verilere bakarsanız yaklaşık olarak yurtdışında eğitim gören insanların yüzde 80’i geri dönmeye başladı. Yalnızca bu yıl itibariyle 1 milyon yurtdışında eğitim görmüş Çinli yalnızca 1 yıl içinde ülkesine geri dönmüş. Bu türlü bir iktisattan bahsediyoruz ve biz teknoloji bazlı büyümek istiyorsak o teknolojileri geri getirecek beşerler herkes değil. Bir avuç yetenekli insanın dünyadaki teknolojik trendleri özümseyip, onları ülkeye getirmesi gerekiyor.
Türkiye’nin ekonomik büyümesini anlayabilmemiz için 3 tane girdisi var bu işin. Üretim yapabilmek için fizikî sermaye, beşeri sermaye ve bu ikisiyle ne kadar eser ürettiğinizi belirleyen verimliliğe gereksiniminiz var.
Türkiye’de seçimden sonra inanç ortamı oluşursa sermaye gelecek diyoruz ancak o gelen kaynakları nasıl kullanıyoruz onu sorgulamamız gerekiyor.
Toplam faktör verimliliği
Ekonomik büyümenin anlatması sıkıntı kısmı verimlilik kısmı, zira bu elle tutulur gözle görülür bir şey değil. Verimlilik nasıl birşeydir? Bir beşere bir daktilo verdiğiniz vakit ne kadar eğitim verirseniz verin üretebilecekleri bir noktada sonludur. Verimliliğini artırmak istiyorsanız ona bilgisayar vermeniz gerekiyor.
İşte insanların kullandığı bu teknoloji kısmına odaklanmanız gerekiyor.
Şili, Çin , Almanya, Polonya üzere ismi geçen öbür ülkelere baktığınız vakit 1974’ten beri verimliliklerinde bir artış olduğunu gözlemliyoruz. Türkiye’nin toplam faktör verimliliği yani bir ortaya getirdiğiniz sermayeden ne kadar eser çıkartabildiğimizle ölçtüğümüz verimlilik vakit içinde gerilemiş. Artmayı bırakın geriye gerçek bir patinaj yapmış. Burası çok değerli nitekim.
Bir sonraki grafikte Türkiye’nin ekonomik büyümesini yıl yıl fizikî sermaye ve beşeri sermayenin ne kadar katkısı olmuş ona böleceğiz. Sarı çizgi Türkiye’nin ekonomik büyümesini gösteriyor, lacivert çizgiler fizikî sermayenin ne kadar katkıda bulunduğunu, mavi çizgiler de beşeri sermayenin ne kadar katkıda bulunduğunu gösteriyor.
Her yıl fizikî sermaye ya da beşeri sermaye az da olsa daima olumlu bir tesir yaratmış. Bizim Türkiye’nin ekonomik büyümesinde daima fizikî ya da beşeri sermaye üzerinden müspet katkı sağlamışız. Bir sonraki grafikte verimliliğin katkısını göreceğiz. Verimliliğin katkısına bakarsanız iki geri bir ileri giden bir katkısı olduğunu görüyoruz.
Özellikle 2006’dan sonra bakarsanız, o kadar vakit içinde yalnızca beş yıl boyunca müspet katkı sağlamış, öbür bütün yıllarda verimliliğin ekonomik büyümeye katkısı negatif olmuş.
Çin’e baktığınız vakit inanılmaz bir uluslarası teknoloji akımı yaşanıyor. Yüksek öğretime iştirak hissesine bakarsanız çok önemli bir artış gözlemleniyor, yani teknik açıdan hem eğitim olarak hem dış sermaye olarak hem de teknoloji akımı olarak Çin’e inanılmaz katkı sağlayan bir ortam oluşmuş.
Biz bunu tartışmıyoruz. Biz aslında düşük katma bedel olan eserlerimizi dışarıya nasıl satabiliriz onu tartışıyoruz. O vakit ne oluyor? Aslında kâr marjlarımız çok düşük. Siz onu ucuzlatırsanız dışarıya ziyanına satıyorsunuz. Bunun maliyetini de vergi mükellefleri ödüyor, zira birilerinin ödemesi gerekiyor.
Türkiye’de kaliteli üretimi bir biçimde tetiklememiz gerekiyor. Türkiye’nin özetini gösteren çarpıcı bir grafik göstermek gerekiyor. İhracatta yüksek teknolojinin hissesine baktığımızda ABD ve OECD ülkelerinin dış ticaretinin yüzde 20’leri civarında hissesi var. Türkiye’nin hissesinin yüzde 3 olduğunu görüyoruz. Bir de Çin’e bakalım tıpkı datalar için.
ABD üzere ülkeler muvaffakiyet öyküsünü yazmış ve stabil ilerleyen ülkeler. Çin ve Güney Kore üzere ülkeler ise bu ülkeleri yakalayıp rekabet etmek için yüzde 30-35’leri görmek zorunda. Hasebiyle bizim yapmamız gerek yüzde 3’ten yüzde 5-6’lara çıkmak değil. Yüzde 30-35’leri zorlamamız gerekiyor ki öbür ülkelerle rekabetçi pozisyona gelelim.