HANDE BERKTAN
Bilişim Sanayicileri Derneği’nin (TÜBİSAD) hazırladığı Türkiye’nin Dijital Dönüşüm Endeksi Raporu’nun 2022 sonuçları, Türkiye’nin dijital dönüşümde 2019 yılından itibaren bir ilerleme kaydettiğini lakin 2022 itibariyle dijital dönüşümün izafi olarak duraksadığını gösteriyor.
Dijital Dönüşüm Endeksi 2019-2021 yılları için beş üzerinden sırasıyla 2,94, 3,06, 3,21 ile artan endeks oranı 2022 yılında yüzde 2,8 düşüşle 3.12’ye geriledi. Endeks değerlemesi 5 üzerinden yapılmakta olup, bedeller 139 ülkenin dataları birlikte kullanılarak hesaplanmakta.
Bloomberg HT için sorularımızı yanıtlayan TÜBİSAD İdare Heyeti Lideri Levent Kızıltan, endekse ait “Endeks bilgilerine bakıldığında, Türkiye’nin dijital dönüşüm için kapasitesinin uygun olduğunu ve 2019 yılından beri bu doğrultuda bir ilerleme kaydettiğini söyleyebiliriz.Ancak 2022 itibariyle dijital dönüşümün göreceli olarak duraksadığını gördük. 2022 yılında, endeksi oluşturan dört alt bileşenin de (Ekosistem, Yeterlilik, Kullanım ve Dönüşüm) endeks puanının düştüğü görülmektedir. 2021 yılında Türkiye’nin dijitalleşme notunu aşağı çeken en önemli bileşen “Ekosistem” bileşeni iken, 2022 yılında Türkiye’nin dijitalleşme notunu aşağı çeken en önemli bileşenin “Dönüşüm” olduğu ortaya çıktı. Türkiye’nin dijitalleşme notunu üst iten bileşen ise “Yeterlilik” bileşenidir” dedi.
TÜBİSAD Kızıltan “Dijital dönüşüm süreci dünya genelinde ivmelenirken Türkiye’de yavaşladı”
Kızıltan, dijital dönüşümü hızlandırma konusunda yapılması gerekenleri “Genel kıymetlendirme yapacak olursak, dijital dönüşüm endeksinde 2022 prestijiyle gözlemlenen gerilemenin olası iki nedeni var. Birincisi, yaklaşık bir yıldan fazla süredir Türkiye iktisadının karşı karşıya bulunduğu makro istikrarsızlık ve yatırım ortamının bozulması ve ikincisi ise dijital dönüşüm sürecinin dünyada ivmelenme gösterirken Türkiye’de yavaşlamış olmasıdır. Bunun tahliline gelince ayrıntılı ancak ayrıntılı olduğu kadar da yanlışsız siyasetlerle epey kolaylaşabilecek adımlar atılması gerekiyor, kamu, özel kesim ve akademi iş birliğinde ortak amaca koşmak önemli” formunda özetledi.
TÜBİSAD olarak hızlanan dijitalleşme trendlerinin Türkiye için getirebileceği fırsatları yakalayabilmesi, bu fırsatları birçok alanda değere dönüştürebilmesi için çalışmalarını sürdürdüklerini söyleyen TÜBİSAD YKB. Kızıltan “AR-GE ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde (TGB) uzaktan çalışma şartlarının iyileştirilmesi, Türkiye genelinin Teknoloji Coğrafyası olarak sayılması, bireylerin özellikle de nitelikli genç insan kaynağının sertifikalandırılması, teşviklerden faydalandırılması için çalışmaların hızlandırılması gerekiyor, hepimize de sorumluluklar düşüyor. Orta gelir tuzağından çıkmanın da en tesirli yollarından biri olduğunu söyleyebiliriz” dedi.
“Finansmana erişim ve yüksek vergiler bilgi bağlantı kesiminin gelişimini kısıtlayıcı faktörler”
Türkiye’de, Bilgi ve İrtibat Teknolojileri Sektörü’nün (BİTS) gelişimini kısıtlayan faktörler ortasında yer alan finansmana erişim meseleleri, yüksek vergi yükleri ve Bilgi ve Bağlantı Teknolojileri’ni (BİT) kullanma maliyetlerinin yüksekliği 2022 yılına damgasını vuran makroekonomik gelişmelerin tesirine işaret etmekte.
Rapora nazaran, ankete karşılık veren şirketlerin yarısından fazlasına nazaran döviz kurundaki artış beklendiği üzere satışlar, yatırımlar, ithalat, istihdam, karlılık ve verimlilikte düşüşe yol açtı. TL’nin kıymet kaybetmesi ihracat artışını getirmediği üzere borçlanmada artışa neden oldu. Enflasyondaki artışın tesirleri de emsal bir durum oluşturmuştur. Ankete karşılık veren şirketlerin yarısından fazlasına nazaran bu artış ithalat, satışlar, ihracat, yatırımlar, karlılık, verimlilik ve istihdamda azalışa, borçlanma da ise artışa yol açtı.
“Nitelikli işgücü teminindeki problemler bilgi ve bağlantı teknolojilerini olumsuz etkilemekte”
Türkiye’de, Bilgi ve İrtibat Teknolojileri Sektörü’nün (BİTS) gelişimini kısıtlayan faktörler prestijiyle geçmiş yıllardaki eğilimlerin genelde devam ettiği görülmektedir. Rapora nazaran, Türkiye’de Bilgi ve İrtibat Sektörü’nün (BİTS) gelişimini kısıtlayan esas faktör daha evvelki yıllarda olduğu üzere nitelikli işgücü temininde karşılaşılan güçlüklerdir. Lakin nitelikli işgücü temini sorunu daha evvelki yıllarda bir azalma eğilimi gösterirken 2022 yılında bu problemde bir sıçrama yaşanmıştır.
Rapor sonuçlarına nazaran, TL’deki kıymet kaybı, beyin göçünü hızlandırıyor
Bir diğer kısıtlayıcı faktör olarak görülen esnek istihdam düzenlemeleri de nitelikli işgücü temini meselesinin bir öbür boyutunu oluşturmakta. Nitelikli işgücü temini sorunu, TL’nin kıymet kaybının başta yazılım uzmanları olmak üzere bölüme ait uzmanlıklarda görülen beyin göçü üzerindeki hızlandırıcı tesiriyle birlikte yorumlanmalıdır. Hakikaten, iştirakçilerin en çok muhtaçlık duyduğu bilişim kesimi yetkinlikleri ortasında başta gelen yazılım uzmanları olarak öne çıkıyor.
“Pandeminin dijitalleşmede ki olumlu tesiri devam etmekte”
Bu sene ankete eklenen sorularla dijitalleşmenin şirketlerin çalışma biçimleri üzerindeki tesirlerinde koronavirüs pandemisinin yol açtığı değişim değerlendirilmiştir. Buna nazaran koronavirüs pandemisinin dijitalleşme eğilimlerinde çok net bir hızlandırıcı tesir yaptığı ve bu tesirin kalıcı olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıyeten, anket sonuçları global paha zincirlerindeki değişimin şimdi şirketler üzerinde beklendiği kadar olumlu bir tesir yaratmamış olduğunu ortaya koydu.
Rapora nazaran, yüksek enflasyon ve TL.’deki kıymet kaybı dijital dönüşümde beklenen hızlanmayı ötelemekte
Anket iştirakçilerinin verdiği cevaplar Türkiye iktisadında 2023 yılında da makroekonomik istikrarsızlığın devam etmesinin mümkün olduğunu göstermektedir. Bu şartlar altında Türkiye için çok değerli olan dijital dönüşümde arzulanan hızlanmanın bir sonraki yıla ertelenmesi kelam konusu olabilecektir. Raporun sonuçlarına nazaran, Türkiye’nin makroekonomik istikrarsızlık şartlarının iktisadın dijital dönüşümünü aşağı çektiği görülmekte. Yüksek enflasyon ve paha kaybeden TL, dijital dönüşüm için gereken altyapı ve becerilerdeki kısıtların aşılması için gereken şartları zorlaştırmakta.
Diğer ülkelerin dijital dönüşüm ivmesini müdafaasının da tesiriyle Türkiye bu süreçte geri düşmektedir.
“Türkiye’de STEM alanından yüksek öğretim mezunlarının sayısı azalıyor”
Okur-yazarlık ve okullaşma oranlarına nazaran bilhassa bilgi toplumu ve dijital dönüşümün gerektirdiği hünerler açısından çok daha değerli bir eğitim göstergesi ise STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanında yüksek öğretim mezunları istatistiği.
2020 yılı itibariyle, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ortasında, her 1000 bireyde, 20-29 yaş aralığında STEM alanındaki yükseköğretim mezunları sayısının en yüksek olduğu ülkeler, Singapur, Almanya ve Hindistan.
STEM alanında yüksek öğretim mezunlarının en düşük olduğu ülkeler ise Brezilya, Türkiye ve Güney Afrika. STEM mezunlarının oranının en yüksek olduğu beş ülkede oran daha da yükselirken, en düşük olduğu üç ülkede ise düştü.
2020 yılında her 1000 bireyde, 20-29 yaş aralığında STEM alanındaki yükseköğretim mezunları sayısı Türkiye’de 15,21. Bu sayı 2018 yılına nazaran her 1000 bireyde beş kişilik bir düşüş olduğu manasına gelmekte. Çünkü bu oran 2018 yılında 19,44 olarak kaydedilmişti.
Bilgi ve İrtibat Teknolojileri Sektörü’nde 5G, data idaresi ve yapay zeka teknolojilerinin tesirli olması bekleniyor
Raporda Türkiye’deki dijital dönüşümün geleceğine dair teklifler de yer alıyor. Kesim üzerinde tesirli olacak teknolojiler bulut bilişim, 5G ve ötesi ilişki teknolojileri, yapay zekâ, büyük bilgi, siber güvenlik ve blok zinciri teknolojileri olarak karşımıza çıkıyor.
Dijital dönüşüm siyasetlerinin en değerli başlıklarından biri de data siyasetleri. Yapay zekaya dayalı uygulama alanlarının artacağı, bulut bilişime yatırımın önceliğini sürdüreceği, siber güvenlik ve mevcut sistemlerin modernizasyonu üzere alanların öncelik kazanacağı öngörülüyor. Data üretiminde görülen üstel artış, ülkeler tarafından yürürlüğe koyulan düzenlemelerle siber güvenlik ve data saklılığının kıymeti daha da artıracak. 2023 ve sonrasında üçüncü parti risk değerlendirmeleri ve risk idaresi uygulamalarının şirketlerin odağında olması beklentiler ortasında. Yakın gelecekte potansiyel tehditlerle gayret emelli modeller ve yatırımlar artacak.
“Nitelikli beyin göçünü azaltıcı siyasetler kamu ve özel dal işbirliği ile oluşturulmalı”
2022 Türkiye Dijital Dönüşüm Endeksi Raporu’na nazaran bölüm fark etmeksizin tüm şirketlerin ehil işçilerini memnun edecek, bilhassa beyin göçünü engelleyecek stratejiler uygulaması gerekmekte. Beyin göçünün önüne geçmek ve gençlere daha âlâ şartlar oluşturmak için kamu ve özel kesim stratejik iş birliği yapmalıdır. Dijital iktisat stratejileri ve siyasetlerini yönlendiren bir yönetişim modeli oluşturulmalı. Bu modelde kamu, bir kesim oyuncusu üzere değil, ekosistemin destekleyicisi olarak konumlanmalı.
“KOBİ’lere dijitalleşme süreçlerinde dayanak sağlanmalı”
Raporun sonuçlarına nazaran, dijital dönüşümün gereklilikleri ve süreçleri konusunda KOBİ’lerin bilgilendirilmesi gerekiyor. KOBİ’lere klasik iş yapış biçimlerini değiştirmeleri, dijitalleşmeleri için dayanak verilmeli. KOBİ’lerin ölçek iktisadından yararlanabilmesi için gerekli iş modellerinin geliştirilmesi gerekiyor. KOBİ’lerin gereksinim duyduğu bilgi ve finansmana erişim kahırlarının giderilmesi, irtibat dünyasındaki yerlerini güçlendirecek 5G ya da fiber yatırımların hızlanması ehemmiyet taşıyor.
“AR-GE harcamaları patente dönüşürse, verimlilik sağlanmış olur”
AR-GE harcamalarını tek başına yenilikçiliğin bir göstergesi olarak tanımlamak gerçek olmasa da patent müracaat sayısıyla birlikte değerlendirildiğinde bir ülkedeki yenilikçiliğe ve yenilik faaliyetlerinin verimliğine dair yorum yapılmasına imkan sağlamakta.
Yenilik ve Yatırım Ortamının bir başka kıymetli göstergesi PCT (Patent İşbirliği Anlaşması) kapsamındaki patent müracaat istatistikleri. AR-GE harcamaları bir girdi ise, patent müracaatları da bir çıktı olarak görüldüğünden AR-GE harcamalarının verimliliği olarak yorumlanabilir.
Raporun sonuçlarına nazaran, 2021 yılı için Türkiye’de her bir milyon kişi başına düşen patent başvurusu sayısı 21,5. Gelişmekte ve gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında bu sayının epeyce düşük olduğu görülüyor. Öte yandan, bir evvelki yıl ile kıyaslandığında patent sayısında (20,22) hayli hudutlu bir yükseliş olduğu da gözlendi.
“Japonya’nın kişi başına patent müracaat sayısı, Türkiye’nin yaklaşık 17 katı”
Bir milyon kişi başına patent müracaat sayısının en yüksek olduğu ülkeler Japonya, Güney Kore ve Finlandiya, en düşük olduğu ülkeler ise Brezilya, Hindistan ve Meksika’dır. Singapur’un bilhassa 2020’de çok önemli bir atılım yaptığı dikkati çekmektedir. Singapur kadar olmasa da Güney Kore ve Finlandiya’da da süratli artışlar görülmüştür. Emsal formda, İrlanda ve İsrail’de de patent müracaat sayısı süratli bir biçimde artmıştır.
Bir milyon kişi başına patent müracaat sayısı en yüksek ülke olan Japonya’nın kişi başına patent müracaat sayısı (399,9) Türkiye’nin yaklaşık 17 katı.
Türkiye’de alınan patentlerin yüzde 13’ü bilgi bağlantı bölümünde iken G.Kore’de bu oran yüzde 50
2022 Yenilik ve Yatırım Ortamını dijital dönüşüm açısından yanlışsız bir halde yorumlayabilmek için, patent müracaatlarının hangi bölümlerden yapıldığı da büyük değer arz etmekte. Bu nedenle, milyon kişi başına düşen patent müracaatlarını değerlendirirken, bilgi toplumuna geçişte en değerli bölüm Bilgi ve Bağlantı Teknolojileri bölümü alanında yapılan patent müracaatlarını ayrıyeten ele alınyor.
BİT alanında kişi başına patent müracaat sayıları yüksek olan ülkeler, gelişmiş ülkeler ortasında yer alıyor. Bu alanda da en yüksek performansa sahip ülkeler Güney Kore, Japonya ve Finlandiya, en düşük performansa sahip ülkeler ise Hindistan, Brezilya ve Meksika.
Türkiye’nin bir milyon kişi başına BİT alanındaki patent başvurusu sayısı 2,75. Bu istatistikle Türkiye, gelişmekte ve gelişen ülkeler ortasında sondan yedinci pozisyonda. Türkiye’nin patent müracaatlarının yalnızca yüzde 13’ü BİT alanında yapılıyor. Halbuki Güney Kore’de bu oran yüzde 50’den, Singapur ve Finlandiya’da ise yüzde 40’dan fazla.