Türkiye’de çalışma hayatındaki fiyatlandırma açısından da merkezi pozisyonda olan, milyonlarca çalışanı direkt ilgilendiren taban fiyatta orta artırım için ‘hızlandırılmış maraton’ başladı.
Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nun birinci toplantısına Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan katılmazken, Türk – İş’ten de daha evvelki toplantılara katılan Türk Metal Sendikası Lideri Pevrul Kavlak katılmadı.
Çalışma Genel Müdürü Sadettin Akyıl’ın başkanlığında Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığının konut sahipliğindeki toplantıya, personelleri temsilen Türk – İş, patronları temsilen Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) heyeti katıldı.
İşçi, patron ve hükümet temsilcilerinden oluşan Taban Fiyat Tespit Kurulu, minimum fiyata yapılacak orta artırım oranı belirleme çalışmaları kapsamındaki birinci toplantısında tarafların yeni ekonomik bilgileri ele alması ve teknik bir çalışma yapması bekleniyor.
Yeni Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, Vedat Alim’den, vazifesi devraldığı merasimde iktisada yönelik bildiriler verirken, önceliğini “Çalışanların refahını artırmak en kıymetli vazifemiz olacak” demişti.
500 dolar mı, 300-400 dolar mı, 6 aylık enflasyon oranında artış mı?
Asgari fiyatta orta artırım görüşmeleri başlamadan evvel kamuoyunda birtakım sayılar gündeme gelmişti.
Önceki Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin’in minimum fiyata Temmuz artırımı “Aşağı üst 500 dolar bazında bir oran olacak” sözlerini kullanmıştı.
Eski bakanın bu açıklamasının akabinde kamuoyunda taban fiyatın dolar bazında ele alınması eğilimi öne çıkmıştı.
Türkiye İhracatçılar Meclis (TİM) Mustafa Gültepe de minimum fiyat ile ilgili Habertürk yayınında yaptığı değerlendirmede 300-400 dolarlık düzeyin korunması gerektiğini tabir etmişti. Gültepe “Asgari fiyatın 500 dolar olduğu noktada firmaların rekabetçiliğini koruyabileceği teşvikler ortaya konması lazım” açıklamasında bulunmuştu.
Dolar bazında taban fiyatın ele alınmasına iş dünyasından karşı çıkışlar da geldi. İstanbul Ticaret Odası (İTO) Lideri Şekib Avdagiç, “Türkiye’de minimum fiyat Türk lirası bazında güncellenmelidir. Türkiye’deki istatistikler, sayılar dikkate alınarak bu yeni sayı oluşturulmalıdır. Yabancı para ünitesine bağlı olarak bir taban fiyat güncellenmesinin son derece sakıncalı olduğunu ve katiyen yanlışsız olmadığını düşünüyorum” dedi.
Bloomberg HT yayınına katılan Avdagiç, minimum fiyatta orta artırımda 6 aylık enflasyona vurgu yapmıştı.
TİSK Lideri Burak Akkol da yaptığı açıklamada, enflasyonun düşmesine rağmen minimum fiyatın güncellenmesini desteklediklerini, lakin Türkiye Cumhuriyet’inde yaşadıklarını ve TL konuşulacağını ile getirmişti.
İşvrene minimum fiyat testeğinin devamını talep ediyor
Asgari fiyat için hala patrona personel başına aylık 400 lira dayanak uygulanıyor. Taban fiyat takviyesi Haziran ayında sona erecek.
TİSK Lideri Özgür Burak Akkol, Bakan Işıkhan ile görüşmede minimum fiyat takviyesinin artırılarak devam ettirilmesini istediklerini söyledi. TİSK evvelki görüşmelerde de takviyenin brüt taban fiyatın yüzde 6’sı oranında belirlenmesini istedi.
İşçi ne talep ediyor?
Türkiye’de taban fiyatı konuşurken geçmişte olduğu üzere sembolik bir fiyatı değil artık ortalama fiyatın konuşulduğuna dikkat çeken DİSK Lideri İstek Çerkezoğlu, taban fiyatın Türkiye’de ortalama fiyat haline geldiğini ve bu nedenle bilhassa içinden geçilen yüksek enflasyonlu periyotlarda ehemmiyetinin daha da arttığını lisana getirdi.
Asgari fiyat belirlenirken öncelikle alım gücünün korunması gerektiğinin altını çizen Çerkezoğlu, “TÜİK’in gerçeklikle ilgisi olmayan baskılanmış enflasyon sayıları üzerinden hareket edilmesi ve akabinde ‘işçileri enflasyona ezdirmedik’ denilmesi hiçbir mana tabir etmeyecektir. Gerçek enflasyonun, hepimizin hayatımızda şahit olduğumuz enflasyonun dikkate alınması gerekiyor fakat bu da kâfi olmayacaktır. Türkiye iktisadının büyüdüğüne dair bir argüman varsa, personeller bu büyümeden de hissesini almalıdır” sözlerini kullandı.
Asgari fiyatın memleketler arası standartlara uygun olarak personelin ailesi ile bir arada geçinebileceği bir fiyat olarak belirlenmesi gerektiğini lisana getiren Çerkezoğlu, “Bir öteki değerli kriter de açlık ve yoksulluk sonu. Açlık hududu 10 bin lirayı, yoksulluk sonu 33 bin lirayı geçti. Türkiye’de taban fiyat dört kişilik bir ailenin yalnızca besin harcaması olan açlık hududunun bile altında. Halbuki bir konutta iki kişi çalıştığı vakit o meskene yoksulluk sonunun üzerinde gelir girmesi garanti altına alınmalı ve minimum fiyat buna nazaran belirlenmeli” diye konuştu.
TÜFE olursa 9 – 10 bin aralığında varsayım ediliyor
Asgari fiyata birinci 6 aylık enflasyon yansıtılırsa, bu iddiaya nazaran hala 8 bin 506 lira 80 kuruş olan net taban fiyat yüzde 15,26 ile yüzde 19 aralığında bir enflasyon hesabı ile 9 bin 200 ile 10 bin 329 lira aralığında bir düzeye yükselecek.
Asgari fiyatın yüzde 25 artırılmasıyla net minimum fiyat 10 bin 633 TL’ye, patronun maliyeti ise 14 bin 699 TL’ye yükselecek.
Eğer refah hissesi da eklenirse bu durumda artış yüzde 30 ya da 35’i bulabilecek. Geçen yıl Temmuz’daki üzere yüzde 30’luk bir orta artırım yapılırsa, net taban fiyat 11 bin 58 liraya çıkacak. Yüzde 35’lik bir artırım ise net taban fiyatı 11 bin 484 liraya taşıyacak. Bu ortada minimum fiyattan vergi alınmaması uygulaması da devam edecek.
Yüzde 35 oranında artırım yapılması ihtimalinde ise net taban fiyat 11 bin 484 lira, patronun maliyeti 15 bin 875 lira; yüzde 40 artırım yapıldığında ise net taban fiyat 11 bin 909 TL, patronun maliyeti de 16 bin 463 lira olarak çıkacak.
Asgari fiyat konusunda çoklukla Türk-İş’in Açlık ve Yoksullu sonu araştırmalarını baz alan Türk-İş’in datalarına nazaran Mayıs alında Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin sağlıklı ve istikrarlı beslenebilmesi için yapması gereken besin harcaması 10 bin 135 lira ve bekar bir çalışanın hayat maliyeti ise 13 bin 167 lira olarak saptanmıştı.
Bu sayılara Haziran ayı enflasyonun eklenmesi bekleniyor.
Yeni taban fiyat ne vakit ödenecek?
Asgari Fiyat Tespit Komitesi temmuz ayında taban fiyata yapılacak orta artırımı belirlemek üzere çalışmalarına bugün başlayacak. Yeni minimum fiyat Temmuz – Aralık periyodunda uygulanacak. Çalışanlar, artırımlı fiyatlarını 31 Temmuz’da alacaklar.
Dolar bazında düştü
2021 yılı ocak ayında brüt 3 bin 577 lira, net 2 bin 825 lira olan minimum fiyat 2022 ocak ayında brüt 5 bin 4 lira, net 4 bin 253 lira oldu. Brüt fiyattaki artış yüzde 39,9, net fiyattaki artış ise yüzde 50,51 oldu. 2022 yılı Temmuz ayında taban fiyat yüzde 29,31 oranında artışla brüt 6 bin 471, net 5bin 500 liraya yükseldi.
Bu yılın Ocak ayında ise Temmuz ayına nazaran yüzde 54,66’lık artışla brüt 10 bin 8 lira, net 8 bin 506 lira oldu. Minimum fiyat Ocak ayında geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 100, 2021 yılı Ocak ayına nazaran de yüzde 180 oranında arttı.
Enflasyon ise Ocak ayı prestijiyle son bir yılda yüzde 64,27, 2021’in Ocak ayına nazaran de yüzde 124 olarak gerçekleşti.
Buna karşılık, Ocak 2021’de 380 dolar olan net taban fiyat, Ocak 2022’de 319 dolar, Temmuz 2022’de 330 dolar, Ocak 2023’te ise 455 dolar oldu.
Asgari fiyat nasıl belirleniyor?
Asgari fiyatı, yasa gereği personel, patron ve hükümetten beşer temsilci olmak üzere 15 şahıstan oluşan Minimum Fiyat Tespit Komitesi belirliyor. Kurul olağanda dört defa toplanıyor.
Ancak geçen yıl artan enflasyon ve fiyatlar karşısında minimum fiyata orta artırım yapılması emeliyle 2022 yılı Haziran ayında toplantı yapılmıştı. Birinci toplantıyı 29 Haziran 2022 Çarşamba günü yapan Kurul, ikinci toplantıyı da 30 Haziran’da yaptı.
2022 yılında orta artırım yapılan iki toplantının akabinde oybirliği ile karar alınarak 1 Temmuz’dan itibaren geçerli olmak üzere belirlendi.
Bakanlığın belirlediği üyelerden birinin başkanlık ettiği kurul, en az 10 üyenin iştirakiyle toplanıp oy çokluğuyla karar veriyor. Oyların eşitliği halinde liderin bulunduğu tarafın çoğunluğu sağladığı kabul ediliyor.