FULYA ÖKTEM
7. Yargı Paketi olarak anılan İcra ve İflas Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi TBMM’ye sunuldu. Teklifin komite çalışmaları 15 Mart’ta başladı.
Teklif; konutta haciz sürecinin mahkeme kararına bağlanması, ferdî eşyalar ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden konut eşyalarının haczinin yasaklanması, kira ilgisinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda mecburî arabuluculuk, noterlere kanıt tespiti yapma yetkisi verilmesi üzere düzenlemeler içeriyor.
MADDE 1 – KONUTTA HACİZ MAHKEME ONAYINA BAĞLANIYOR
Teklifin birinci unsuruyla konutta haciz yapılmasına ait icra müdürü kararının, icra mahkemesinin onayıyla uygulanacağı karar altına alınıyor.
İstanbul Aydın Üniversitesi Yol ve İcra İflas Hukuku Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Oğuz Atalay, kelam konusu düzenlemeyle konut dokunulmazlığının lakin mahkeme kararı ile ortadan kaldırılabileceğine ait unsurun icra hukukunda da uygulanmaya başlanacağını söz etti. Atalay ayrıyeten, hususun üçüncü fıkrasında, gidilen yerin konut olduğunun haciz sırasında anlaşılması ve borçlunun istek göstermemesi halinde haciz sürecine son verileceğine ait düzenlemenin de yerinde olduğunu belirtti.
“İhtiyati haciz kararı sorun yaratabilir”
Atalay, öbür yandan, hususun son fıkrasındaki “İhtiyati haciz hakkında, bu husus kararı uygulanmaz” ibaresinin, uygulamada büyük çoğunlukla hiçbir şeyin değişmemesine yol açacak, alacaklı lehine bir düzenleme olduğunu savundu. Atalay; “Elinde yalnızca fatura ve ihtarname olan biri bile, borçlu olduğunu tez ettiği bir kişi hakkında mahkemeden ihtiyati haciz kararı alabilir ve böylelikle tasarı ile getirilmek istenen ‘mahkeme kararı olmaksızın konutta haciz yasağı’ fiilen ortadan kalkar” değerlendirmesinde bulundu.
MADDE 2 – AİLE BİREYLERİNİN ORTAK KULLANIMDAKİ EŞYALARA HACİZ YASAĞI
Teklifin ikinci unsuruyla borçlu ve birebir çatı altında yaşayan aile bireylerine ilişkin ferdî eşya ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm konut eşyasının haczi yasaklanıyor.
Prof. Dr. Oğuz Atalay, düzenlemenin icra ve iflas hukukunun insanileşmesi ile insan onurunun korunması, ailenin, bayanın ve çocuğun korunması bakımından epeyce kıymetli ve yıllardır yapılması beklenen bir düzenleme olduğunu vurguladı. Atalay, ailenin ortak kullanımındaki konut eşyası haczine getirilen yasağın, uygulamadaki ‘taciz hacizlerinin’ sonunu getireceğini tabir etti.
MADDE 3 – TAŞKIN HACİZ YASAĞI
Teklifin üçüncü unsuruyla ‘taşkın haciz’ yasağı geliyor. Alacaklının ana para, faiz ve masraflar dahil bütün alacaklarına yetecek ölçüsü aşacak formda haciz yapılamayacağı karar altına alınıyor.
Prof. Dr. Atalay, düzenlemenin icra hukuku uygulamasında süregelen büyük bir sorunun önüne geçilmesi istikametinde değerli bir adım olduğunu kaydetti. Atalay, mevcut uygulamada birkaç bin liralık borç için milyon liralık malvarlığının haczedilebildiğine ve buna yönelik itirazların sonuçsuz kaldığında işaret etti.
Atalay, bilhassa tacir olan gerçek şahısların ve şirketlerin banka hesaplarına haciz uygulanmasının, o tacirin ticari hayatında giderilmesi çok sıkıntı olan negatif sonuçlar doğurduğuna dikkat çekti. Atalay, borçlunun borca yetecek kıymette taşınır yahut taşınmaz malının haczedildiği anlaşıldığında, borçlunun banka hesapları üzerindeki blokajların kaldırılması ile elektronik bankacılık ve kart süreçlerine devam edebilmesine imkan verecek bir düzenlemenin de teklife eklenmesi teklifinde bulundu.
MADDE 15- NOTERLER DE KANIT TESPİTİ YAPABİLECEK
Teklifin 15. hususuyla noterlerin de kanıt tespiti yapabileceği karara bağlanıyor. Buna nazaran noterler keşif ve kanıt tespiti yapabilecek, yemin ettirmek suretiyle eksper incelemesi yaptırabilecek, şahit tabiri alabilecek. Kanıt tespiti süreçleri şahsen noterler yahut noterlik dairesinde imza yetkisi verilmiş hukuk fakültesi mezunu misyonlu yahut noter stajyeri tarafından yapılabilecek. Adalet Bakanlığı mevzuyla ilgili yönetmelik hazırlayacak.
MTN Hukuk kurucusu Avukat Arabulucu Umut Metin, uygulamada kanıt tespiti ile misyonlu Sulh Hukuk Mahkemesi yargıçlarının tek başına kanıt tespiti yapmasının çabucak hiç görülmediğini, yargıçların uzmanların iş görmesine refakat ederek, sürecin sağlıklı yapılmasını temin ettiğini anlattı. Metin, bu bağlamda noterlerin de kanıt tespiti konusunda yetkilendirilmesinin yararlı olacağını söyledi. Metin, ayrıyeten, şahit sözünün hukukçular tarafından alınmasının, mümkün yargılamada değerli olabilecek konuları belirleyebilmek ve sağlıklı bir şahit beyanı alınabilmesi için yerinde olduğunu söz etti.
Umut Metin, noterlerin kanıt tespiti yapmasının yargıdaki iş yükünü azaltacağını, dava öncesi süreçlerin sağlıklı bir formda resmi tutanağa bağlanmasına imkan sağlayacağını vurguladı. Metin, düzenlemenin ikincil bir yararının da hukuk fakültesi mezunu olup hakim, savcı, avukat, arabulucu olmak tarafında mesleksel tercihte bulunmamış hukukçulara yeni bir vazife imkanı yaratılması olduğunu söyledi.
MADDE 34 ve 45 – İTİRAZIN İPTALİ, OLUMSUZ TESPİT VE İSTİRDAT DAVALARINDA ZARURÎ ARABULUCULUK
Teklifin 34. hususuyla ticari davalardan konusu bir ölçü para olan itirazın iptali, olumsuz tespit ve istirdat davalarında ve teklifin 45. hususuyla emekçi yahut patron alacağı ve tazminatı talepleriyle ilgili olarak açılacak itirazın iptali, aksi tespit ve istirdat davalarında, dava açılmadan evvel arabulucuya başvurulmuş olması dava kuralı olarak düzenleniyor.
Avukat Arabulucu Umut Metin; itirazın iptali, olumsuz tespit ve istirdat davaları alanında arabuluculuğa müracaatın açık düzenleme haline getirilmesinin tüzel netlik yaratacağını söyledi.
Metin, kelam konusu düzenlemeye ait; “Türk Ticaret Kanunu, ticari alacak ve tazminat taleplerine ait davalarda, mahkemeye başvurmadan evvel arabuluculuğa başvurulması gerektiğini zati düzenliyordu. Olumsuz tespit davası ise borçlu bulunmadığının tespitine yönelik bir davadır. Yani A şirketi B şirketine borçlu olmadığının tespitini bu davayla ister. Bu nedenle, burada bir alacak tezi yok, o halde arabulucuya başvurmaya gerek yok diye düşünenler vardı. Mahkemelerimiz de bu bahiste farklı kararlar veriyordu. En son Yargıtay, aksi tespit davaları bir alacağın varlığı-yokluğu müzakeresi olduğu için, davadan evvel arabuluculuk yoluna başvurulması gerektiği halinde karar verdi. Yasa teklifindeki kararla mahkemelerin farklı kararları nedeniyle yaşanan tartışma bitecek ve hak kayıpları önlenecektir” tabirlerini kullandı.
MADDE 37- TAŞINMAZIN ZAMANINDA İHTİYARİ ARABULUCULUK
Teklifin 37. hususuyla taşınmazın dönemine yahut taşınmaz üzerinde hudutlu tıpkı hak kurulmasına ait uyuşmazlıkların ihtiyari arabuluculuğa elverişli olduğu açıkça düzenleniyor. Husus münasebetinde, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği bahisler olan kelam konusu uyuşmazlıkların ihtiyari arabuluculuğa elverişli olup olmadığı konusundaki tereddüdün de bu formda giderileceği belirtiliyor.
MADDE 40- KİRA UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK DAVA KURALI OLUYOR
Teklifin 40. Unsuruyla, kiralanan taşınmazın ilamsız icra yoluyla tahliyesi hariç kira bağından kaynaklanan uyuşmazlıkların, taşınır ve taşınmazların paylaştırılmasına ve paydaşlığın giderilmesine ait uyuşmazlıkların, 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunundan kaynaklanan uyuşmazlıkların ve komşu hakkından kaynaklanan uyuşmazlıkların dava koşulu olarak arabuluculuk metoduna tabi olacağı karar altına alınıyor.
Türkiye’de 2013’te ihtiyari uygulamayla başlayan arabuluculuk, 2018’de işçi-işveren uyuşmazlıklarında, 2019’da ticari uyuşmazlıklarda ve 2020’de tüketici uyuşmazlıklarında mecburî kılınarak dava kaidesi oldu. Bu uyuşmazlıklarda arabuluculuk süreci mutabakatla sonuçlanmazsa dava yoluna gidilebiliyor.
Avukat Arabulucu Sinan Öztürk, kamuoyunda mecburî arabuluculuk olarak bilinen dava kuralı arabuluculuk uygulamasının şimdiye kadar epey başarılı sonuçlar verdiğini belirterek, arabuluculuk uygulanmasının toplumsal barış ve adalet sağlanmasına katkıda bulunacağını, uyuşmazlıkların çözümlenme müddetlerini kısaltacağını ve yargı sistemindeki yükü hafifleteceğini vurguladı. Öztürk, kira ve komşuluk hakkıyla ilgili uyuşmazlıkların tabiatları gereği arabuluculukla çözümlenmeye hayli uygun hususlar olduğunu belirtti.
“Anlaşmazlıklar hukuksal bilgi noksanlığından kaynaklanıyor”
Sinan Öztürk; “Kira hukukundan kaynaklanan bağlantılarda uyuşmazlıklar birçok olayda bağlantı eksikliğinden yahut tüzel bilgi noksanlığından doğmaktadır. Çatışmanın, direkt mahkemeye taşınmak yerine arabulucu vasıtasıyla bir ortaya gelerek konuşulması, hem türel bilgi eksikliklerini gidermek konusunda taraflara mühlet kazandıracak, hem de sağlıklı irtibat ve empati ile bir tahlil bulmayı kolaylaştıracaktır. Komşuluk hukukunda kaynaklanan münasebetlerde de sıkıntıların mahkemeye taşınmadan çözülmeye çalışılması işin tabiatına en uygun tahlil yoludur. Ayrıyeten komşuluk hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıkların birçoğu tez tahlil gerektiren uyuşmazlıklardır. Tarafların pek çok olayda, dava açıp aylar sonraki birinci duruşma tarihini bekleyecek sabrı bulunmamaktadır. Arabuluculuk tarafları bir masada bir ortaya getirme ve problemleri konuşma konusunda en süratli tahlil yolunu sunmaktadır” değerlendirmesinde bulundu.
Ortaklığın giderilmesine dair uyuşmazlıklarda ‘ulaşılamayan ortaklar’ sorunu ne olacak?
Öztürk ayrıyeten, zarurî arabuluculuk kapsamına alınacak iştirakin giderilmesi (izale-i şüyu) uyuşmazlıklarında da temelinde ‘ortaklar ortasındaki iletişimin’ birçok olayda davayı önleyebileceğinin altını çizdi. Öztürk; “Özellikle ortak sayının az olduğu uyuşmazlıklarda davadan evvel arabuluculuk yoluna başvurulacak olmasının birçok uyuşmazlığı tahlile kavuşturacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Fakat uygulamada iştirakin giderilmesi davalarının birçoklarında ortak sayısının fazla olması, bu ortakların birçoğunun vefat etmesi ve mirasçılarının bilinmemesi üzere zahmetlerle karşılaşılmaktadır ve çok uzun vakitte sonuçlanan bu davalarda karşılaşılan en büyük zahmet de budur. Birçok ortağa ulaşılamaması ve tebligat yapılamaması, vefat eden ortakların mirasçılarının tespiti üzere bahisler ne yazık ki arabuluculuk açısından da aşılması çok sıkıntı bir pürüz olarak karşımıza çıkacaktır, zira davada bu şahıslara ulaşılamıyorsa, arabuluculuk görüşmesi yaparken de ulaşılması çok mümkün değildir. İştirakin giderilmesi uyuşmazlıklarında arabuluculuk kuralını değerlendirirken bu konu da dikkate alınmalıdır” dedi.
“Arabuluculuk, milyonlarca kişiyi mahkemelerde yıllarca süren sarmaldan kurtaracaktır”
Avukat Arabulucu Umut Metin ise mecburî arabuluculuk uygulamasının kapsamının genişletilmesine ait; “Ülkemizde son yıllarda en çok görülen uyuşmazlıkların kira ve iştirak sıkıntıları ile alacak tartışmaları olduğu gözetildiğinde bu alanlarda arabuluculuk kurumunun davadan evvel başvurulacak birinci yol olarak seçimi hayli isabetlidir. Bu tercihle milyonlarca kişi mahkemelerde yıllarca süren sarmaldan kurtulacaktır. Düzenlemenin bir tesiri de; yurttaşları davasını lakin karşı taraftakini suçlayarak kazanabileceği bir mantıktan ayırarak, el sıkışma ile sorun tahlilini özendirmek olacaktır” değerlendirmesinde bulundu.
TEKLİFTEKİ ÖTEKİ DÜZENLEMELER
*Teklifle kolay yargılama metodunun uygulandığı ticari davaların (asliye ticaret mahkemelerinde tek yargıçla görülen uyuşmazlıklarda) ölçü yahut bedeli beş yüz bin TL’den milyon TL’ye çıkarılıyor ve bu nakdî sonun her yıl tekrar değerleme oranında artırılması karara bağlanıyor.
*Uyuşmazlığın asıl tarafının, avukatı bulunsa dahi, arabuluculuk süreci ile arabuluculuk faaliyeti sonunda düzenlenen son tutanak hakkında bilgilendirilmesi konusunda arabulucuya yükümlülük getiriliyor.
*Arabuluculuğa ait ülkemizin taraf olduğu Singapur Sözleşmesi’nin, iç hukukumuza ahenginin sağlanmasına yönelik düzenlemeler yapılıyor.