Çip krizinde ABD ve Çin ortasındaki rekabet giderek derinleşiyor

Dünyanın en büyük iki iktisadı ortasında kızışan bu savaş, hem dünya ekonomileri için hem de teknolojik teşebbüsler için kilit kıymete sahip.

Trilyonlarca kıymete sahip çip üretiminin global çaptaki toplam bedeli geçtiğimiz yıl 580 milyar dolara yaklaşmışken, bu pazarın 2030’a kadar 1 trilyon bedele ulaşması bekleniyor. Pazarın büyüme suratı bu türlü olunca iki ülke ortasında farklı siyasetler çip piyasasına istikamet vermeye devam ediyor.
İki ülke ortasındaki çip krizinin geçmişi eski ABD Lideri Donald Trump’ın Çin’e karşı başlattığı 2018’de ticaret savaşıyla başladı.

İlk olarak Trump idaresi Çinli telekomünikasyon devi olan Huawei’den rastgele bir sistem, ekipman ve hizmet kullanmasını yasakladığında başladı.

ABD idaresi, Ağustos 2022’de onaylanarak yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası’nın akabinde Çinli üreticilerin ileri çip teknolojilerine erişimine yönelik kısıtlamalar getirdi. ABD’nin bu kararına Tayvanlı yarı iletken şirketler, bu düzenlemeye ahenk sağlayacağını açıkladı. Ada hükümeti Çin’in çip sanayisini engellemeyi amaçlayan yeni ABD ihracat denetimlerine uyacaklarının sinyalini verdi.

Dünyadaki çip üretiminin yüzde 90’ını üreten Tayvan’ın bu tarafta bir açıklama yapmasına karşılık Çin “ayrılıkçı faaliyetleri teşvik eden” Tayvan’ın 3 Ağustos 2022 tarihinden itibaren Çin ana karasından ikinci bir emre kadar kum alımı yapamayacağını açıkladı.

Ekim 2022’de Biden idaresi, Çin teknoloji dalını yavaşlatmak için yarı iletken satışlarına sınırlamalar getirileceğini duyurdu ve Huawei’yi tüm ABD tedarikçilerinden kesmek için görüşmelerde bulundu.

Aynı periyotta, Çin’e teknoloji ihracatı konusunda kısıtlamalar getiren ABD, Japonya ve Avrupalı ülkelerle bu ambargonun genişletilmesi için mutabakata vardı.

Birleşik Krallık’ta, Şanghay’da listelenen yarı iletken üreticisi Wingtech’in Hollandalı bir yan kuruluşu olan Nexperia’ya, hükümet tarafından fabrikanın denetimini ele geçirdikten bir yıldan fazla bir müddet sonra Newport Wafer Fab’daki payının en az yüzde 86’sını satması söylendi.

Almanya’da iktisat bakanlığı da otomotiv yonga üreticisi Elmos Semiconductor’ın Dortmund kentindeki fabrikasının Çin’in Saı Microelectronics’in İsveçli bir yan kuruluşu olan Silex’e satışını durdurdu.

Ocak 2023’te Japon hükümeti, yarı iletken çip üretim gereçlerinin Çin’e ihracatındaki denetimleri sıkılaştıracağını açıkladı. Sıkılaştırma tedbirlerini kapsayan yeni yönetmeliğin Temmuz’da yürürlüğe girmesi bekleniyor.

ABD idaresinin bu kararının akabinde Çin’in 2023’ün birinci üç ayında yaptığı çip ithalatı bir evvelki yılın birebir devrinde nazaran yüzde 23 oranında geriledi.

Pekin, bu yaptırımlara sert reaksiyon verirken, kendi öz kaynaklarıyla çip gereksinimini karşılama konusunda gerekli hazırlıkları yapacağı konusunda meydan okudu.

Çin Bilimler Akademisi’nde çip üretiminde iki uzman araştırmacı, ABD kısıtlamalarını aşmak için Şubat ayında, Pekin’e yapılacak yatırımların yüksek kaliteli yetenekli şahıslara ve yepyeni araştırmalara daha aktif bir formda yönlendirilmesini tavsiye eden bir plan sundu.

Pekin’in çip sanayisini canlı tutmak için vergi indirimi ve teşvikleri de kapsayan 146 milyar dolarlık bir takviye paketi hazırladı.

Bununla birlikte ABD’li danışmanlık şirketi Capvision Partners ve Bain & Co. dahil olmak üzere danışmanlık firmalarına yönelik son baskılar ve İngiliz danışmanlık şirketi Deloitte’ye 30,8 milyon dolarlık rekor ceza verilmesi yabancı yatırımcıların Çin iktisadına olan itimadını sarstı. AB Ticaret Odası ve Çin’deki Amerikan Ticaret Odası, baskıların Çin’deki yabancı şirketlerin karşı karşıya olduğu meçhullüğü artıracağı konusunda yatırımcıları uyardı.

Son devirde ise Pekin idaresi ABD’nin en büyük mikroçip üreticisi Micron Technologies hakkında soruşturma başlattı. Mayıs 2023’te Çin, ABD’nin en büyük bellek firması olan Micron’un Çin’in lokal kesimlerine bellek çipi satmasına yasak getirdi. Çin’de üretim tesisleri de bulunan şirket yıllık satışlarının yüzde 10’unu Çin pazarına yapıyordu ve 2022’de bu ülkeden 3,3 milyar dolarlık bir gelir elde etmişti.