Çin, devlet kademelerinde kritik seçim ve atamalara hazırlanıyor

Çin Ulusal Halk Kongresinin (ÇUHK) başşehir Pekin’de devam eden 14. periyodunun 1. Genel Heyeti’nde, devlet lideri, devlet lideri yardımcısı, meclis lideri seçilecek, ayrıyeten ülkenin yeni başbakanı ve kabine fonksiyonunu yerine getiren Devlet Kurulunun yeni üyeleri belirlenecek.

Devlet Lideri Şi Cinping’in üçüncü sefer seçilmesi beklenen Kongre’de, ülkeyi yöneten Çin Komünist Partisinin (ÇKP) Ekim 2022’de düzenlediği 20. Ulusal Kongresi’nde partinin üst idare kademelerine seçilen yetkililerin, üst seviye devlet misyonlarına getirilmesi bekleniyor.

5 Mart’ta başlayan Kongre’nin 10-13 Mart’ta yapacağı genel oturumlar, kararların şekillenmesi açısından kritik ehemmiyet taşıyor.

Şi’nin 3. defa devlet lideri seçilmesi bekleniyor

Kongre’nin 10 Mart’ta yapılacak 3. Genel Oturumu’nda Devlet Lideri, Devlet Lideri Yardımcısı, ÇUHK Lideri ve Merkezi Askeri Komite Lideri seçilecek.

Devlet Lideri Şi’nin, 14. Ulusal Kongre’de tekrar vazifeye seçilerek iktidarını üçüncü periyoda taşıması bekleniyor.

69 yaşındaki Şi, Ekim 2022’de düzenlenen ÇKP’nin 20. Kongresi’nde üçüncü sefer parti genel sekreterliğine seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zıdong’dan bu yana parti yöneticiliğini iki periyottan fazla sürdüren birinci başkan olmuştu.

ÇKP Kongresi’nde partinin üst idare takımlarına Şi’ye yakın isimler seçilirken Parti Tüzüğü’nde yapılan değişiklikle Şi’nin partinin “çekirdek lideri” olduğu ve fikirlerinin ÇKP iktidarına rehberlik edeceği vurgulanarak “tek adam” pozisyonu pekiştirilmişti.

Şi’nin devlet başkanlığını üçüncü periyotta sürdüreceğinin sinyali, Çin Anayasası’nda 2018’de yapılan değişiklikle verilmişti. Değişiklikle devlet liderinin misyon müddetini iki periyotla sınırlayan kural kaldırılmış, böylelikle Şi’nin üçüncü devrinin önü açılmıştı.

Kongre’de Şi’nin ayrıyeten Merkezi Askeri Komite Başkanlığına da yine seçileceği öngörülüyor. Tek parti iktidarının olduğu, parti ve devlet idaresinin iç içe geçtiği Çin’de ÇKP Genel Sekteri, birebir vakitte Devlet Lideri ve Merkezi Askeri Kurul Lideri olarak partinin, devletin ve ordunun denetimini elinde tutuyor.

Devlet Lideri Yardımcılığına Han Cıng’ın seçileceği varsayım ediliyor

2018’deki Anayasa değişikliği, devlet lideri yardımcısının vazife mühletini iki devirle sınırlayan kuralı da kaldırılmıştı. Lakin halihazırda 5 yıldır bu misyonu yürüten 74 yaşındaki Devlet Lideri Yardımcısı Vang Çişan’ın yeni devirde misyonu bırakacağı öngörülüyor.

Vang’ın yerine devlet lideri yardımcılığına, Başbakan Birinci Yardımcısı Han Cıng’ın seçileceği iddia ediliyor.

68 yaşındaki Han, ÇKP Kongresi’nde partinin en üst karar organı olan 7 kişilik Daimi Komite’deki koltuğunu kaybetmiş olmasına karşın Kongre’de Daimi Komite’den çıkarılarak parti vazifesini bırakan dört üye ortasında, 14. Ulusal Halk Kongresi’ne temsilci seçilen tek isim olması nedeniyle devlet lider yardımcılığının en güçlü adayı olarak görülüyor.

Şi’nin iktidarı öncesinde devlet protokolünde yüklü yeri olan, geleceğin önderi için hazırlık olarak görülen devlet lider yardımcılığı misyonu, onun periyodunda Daimi Komite dışından bir ismin seçilmesiyle daha geri plana itilmişti. Fakat vazife, bilhassa milletlerarası münasebetlerde ülkeyi temsil fonksiyonu nedeniyle hala kıymetli bir rol kabul ediliyor.

Yeni meclis liderleri belirli olacak

Ulusal Halk Kongresi, 3. Genel Oturum’da birebir vakitte 5 yıllık devirdeki yeni liderini seçecek.

ÇKP Kongresinde Daimi Komite’den ve parti vazifelerinden ayrılan ÇHUK Lideri Li Canşu’nun misyonunu bırakması bekleniyor. Li’nin yerine kongrenin akabinde Genel Sekreter Şi dışında Daimi Komite’deki yerlerini koruyan iki isimden biri olan Cao Licı’nın vazifeye seçileceği öngörülüyor.

Öte yandan ÇHUK Genel Şurası ile tıpkı vakitte toplanan, müşavere meclisi niteliğindeki Çin Halk Siyasi İstişare Konferansı (ÇHSDK) başka bir oturumda kendi liderini seçecek. ÇHSDK Lideri Vang Yang, ÇKP Kongresi’nde Daimi Komiteden ve parti vazifelerinden ayrılmıştı. Onun yerine Daimi Komite’deki yerini koruyan öteki isim olan Vang Huning’in seçilmesi bekleniyor.

ÇHUK ve ÇHSDK Liderleri, Çin devlet protokolünde Devlet Lideri ve Başbakan’ın isminden 3. ve 4. sırada yer alıyor. 66 yaşındaki Cao ve 67 yaşındaki Vang, ÇKP Kongresi’nin akabinde parti protokolünde 3. ve 4. sıraya yükselmişti. Daimi Komite’nin iki üyesinin meclis başkanlıklarına seçilerek mütekabil devlet vazifelerine geleceğine kesin gözüyle bakılıyor.

Başbakanlığa, Li Çiang’ın atanması bekleniyor

Kongre’nin 11 Mart’ta yapılacak 4. Genel Oturumu’nda ülkenin yeni Başbakanı muhakkak olacak. Devlet Lideri, seçildikten sonra yürütmenin başı olarak yeni başbakanı atayarak meclisin onayına sunacak.

Çin Anayasası’nda başbakanın vazife mühleti iki devirle sınırlandırıldığından, mevcut Başbakan Li Kıçiang misyonu bırakacak.

Başbakan Li, Ekim 2022’deki ÇKP Kongresi’nde Ulusal Halk Kongresi Lideri Li Canşu, Halk Siyasi Müşavere Konferansı Lideri Vang Yang ve Başbakan Birinci Yardımcısı Han Cıng ile Daimi Komite’den ayrılmıştı.

Ayrılan dört ismin yerine, eski Şanghay Parti Sekreteri Li Çiang, eski Pekin Parti Sekreteri Cai Çi, eski Guangdong Parti Sekreteri Li Şi ve eski ÇKP Genel Ofisi Yöneticisi Ding Şueşiang, Daimi Komite’ye seçilen isimler olmuştu.

Kongrenin akabinde, komitedeki protokol sıralamasında ÇKP’nin iki numaralı ismi haline gelen Li Çiang’ın Ulusal Kongre’de devlet protokolünün iki numaralı makamı olan başbakanlığa atanması bekleniyor.

Devlet Kurulu üyeleri belirlenecek

Kongre, 12 Mart’ta yapılacak 5. Genel Oturumu’nda kabine fonksiyonunu yerine getiren Devlet Kurulu üyelerini belirleyecek. Yeni seçilen başbakan, Devlet Kurulu listesini meclisin onayına sunacak.

Devlet Kurulu, mevcut haliyle Başbakan başkanlığında 4 başbakan yardımcısı, 5 devlet bakanı ve bakanlardan oluşuyor.

Başbakan ve başbakan yardımcıları, ÇKP’nin en üst idare organı olan, Daimi Komite’nin 7 üyesinin de yer aldığı 25 kişilik Siyasi Ofis üyeleri ortasından seçiliyor.

Parti protokolünde 6. sırada yer alan Daimi Komite üyesi Ding Şueşiang’ın Başbakan Birinci Yardımcısı olarak listede yer alacağı öngörülüyor.

Siyasi Ofis üyeleri ortasında, ülkenin ana ekonomik planlama organı olan Ulusal Kalkınma ve Islahat Komitesinin Yöneticisi Hı Lifıng, eski Liaoning Eyaleti Parti Sekreteri Cang Guoçing ve eski Şaanşi Eyaleti Parti Sekreteri Liu Guocong, başka üç başbakan yardımcılığı için ismi geçen isimler ortasında.

Eski Ciangsu Eyaleti Parti Sekreteri Vu Cınglong, Eski Guicou Eyaleti Parti Sekreteri Çın Yiçin, yeni Dışişleri Bakanı Çin Gang, yeni Savunma Bakanı olması beklenen Merkezi Askeri Komite üyesi Li Şangfu ve Kamu Güvenliği Bakanı Vang Şiaohong’un da “devlet bakanı” statüsündeki Devlet Kurulu üyeliklerine atanması bekleniyor.

Başbakan, başbakan yardımcıları ve devlet bakanları, birebir vakitte Devlet Kurulu Daimi Komitesi sıfatıyla tüm kabine ismine karar almaya yetkili sayılıyor.

Diğer seçim ve oylamalar

Kongre’de ayrıyeten Ulusal Denetleme Komitesi Lideri, Yüksek Halk Mahkemesi (YHM) Lideri ve Yüksek Halk Savcılığı (YHS) Başsavcısı seçilecek, Merkezi Askeri Kurulun Lider Yardımcıları ve üyelerinin listesi onaylanacak.

ÇHUK Merkez Komitesinin ve Özel Komitelerinin üyelerinin de belirleneceği Kongre’de devletin ve partinin idare yapısında değişiklikler öngören Devlet Kurulu Islahat Planı tasarısı ile yasama yollarında değişiklikler içeren Yasama Kanunu’nda Değişiklik tasarısı oya sunulacak.

Delegeler ayrıyeten Merkezi Hükümetin Çalışma Raporu, 2022 Bütçesi, 2023 Bütçe Taslağı, 2022 Kalkınma Planı, 2023 Kalkınma Planı Taslağı ile ÇUHK, YHM ve YHS’nin Çalışma Raporlarını oylayacak.

Partinin kararları belirleyici

Çin’in parlamentosu olarak bilinen Ulusal Halk Kongresi, eyaletler, özerk bölgeler, özel yönetim bölgeleri ve merkeze bağlı yönetilen kentlerin Mahallî Halk Kongreleri’nin seçtiği temsilcilerden oluşuyor. Mevcut halinde 2 bin 980 üyeden oluşan yasama meclisi, yılda bir kere genel heyet toplantısı yapıyor. Bu toplantılar dışında meclis, yasama yetkisini, kendi içinden seçtiği 175 üyeli ÇUHK Daimi Komitesi aracılığıyla yönetim ediyor.

Her ne kadar şeklen seçim adabına nazaran oluşan ve karar alan bir yasama organı görünümünde olsa da parti ile devlet idaresinin iç içe geçtiği Çin siyasal sisteminde ÇUHK’un devlet kademelerinin belirlenmesindeki fonksiyonu, ÇKP Merkez Komitesi tarafından belirlenen isimlerin onaylanmasının ötesine geçmiyor.