Birol BOZKURT
Borsa İstanbul’da yabancı yatırımcı oranı tarihi düşük düzeylere geriledi. Borsada 2000’li yılların başından bu yana yüzde 50’lerin üzerinde yer alan yabancı oranı son yıllarda süratli bir düşüş trendine girerek yüzde 30 seviyesinin altına indi.
Borsa İstanbul’un peş peşe rekorlar kırdığı bir periyotta yabancıların son 5 yıldır satış tarafında yer aldığı görülürken yerli yatırımcı sayısının 5 milyona yaklaştığı bu devirde yabancı yatırımcı sayısı, toplam icinde yüzde 1’lere kadar geriledi.
Uzmanlara nazaran 2018 yılından bu yana yalnızca satış tarafında yer alan yabancının çıkışında iki faktör ön plana çıkıyor. İktisat siyasetlerinde yaşanan keskin değişim ve Türkiye’nin yatırım yapılabilir notunu kaybetmesi…
Yabancılar 2003 yılında Ak Parti’nin iktidarının birinci yılında 1 milyar 9 milyon dolarlık net alım yapmışlardı. Sonra takip eden 5 yılda yalnızca alım tarafında yer alan yabancı yatırımcı global kriz yılı 2008’e kadar alım tercihini değiştirmedi. 2008 yılında 2 milyar 988 milyon dolarlık pay satışı yapan yabancı yatırımcı sonrasındaki 3 yıl yine alıma döndü. Yabancı yatırımcılar 2011’de 1 milyar 974 milyon ve 2013 yılında 399 milyon dolarlık satış gerçekleştirdi. 2015’te 2 milyar 524 milyon dolarlık pay satışı yapan yabancı yatırımcı. 2018 yılından sonraki 5 yılın hepsinde satış tarafında yer aldı. Bu 5 yılda toplamda 13 milyar 232 milyon liralık pay satışı yaptı.
Takas oranı tarihi dipte
2003-2012 yıllarında 3 büyük kredi derecelendirme kuruluşunun Türkiye’nin ülke kredi notlarını yükseltmesi ve 2012 ile 2013 yıllarında notun “yatırım yapılabilir” düzeyin üzerine yükseltilmesiyle birlikte ülkeye bu devirde ağır halde yabancı yatırımcı girişi olmuştu. 2016 yılından sonra ülke kredi notlarında indirimler gelirken borsada yabancı takas oranı 2020 yılı ortalarına kadar birebir düzeylerde kaldı.
Borsada yabancı yatırımcıların 2012 sonunda yüzde 67 olan yabancı takas oranı 6 Nisan itibarıyla yüzde 28,25 ile tarihi taban düzeye geriledi. 2020 yılının ortalarına kadar yüzde 65 seviyelerinde bulunan bu oran, bu tarihten sonra sert gerileme kaydetti. 2020 yılı ortasına kadar yabancılar, dolanımdaki hisse senetlerinin yaklaşık üçte ikisine sahipken son datalara nazaran borsada yabancı sahipliği üçte birine indi.
Yabancının pay tutma müddeti 29 güne indi
2012-2020 yılları ortasında yabancı takas oranı ortalama yüzde 65 düzeylerinde kalsa da hisseyi elde tutma mühleti kıymetli ölçüde kısaldı.
TÜYİD bilgilerine nazaran, 2012 sonunda yabancıların hisseyi elde tutma müddeti 389 gün iken, bu mühlet 2020 sonunda 74 güne ve 2022 sonunda 29 güne kadar geriledi. Son 10 yıllık süreçte yabancıların hisseyi elde tutma müddeti 10’da teğin de altına gerilerken yerli yatırımcılarda da yabancılardaki kadar olmasa da azalış görüldü. Yerli yatırımcıların 2012 sonunda 46 gün olan pay tutma mühleti 2022 sonunda 27 güne geriledi.
Ülke notunun düşmesiyle yabancı da gitti
Borsa İstanbul’da yabancı yatırımcının son 5 yılda azalmasının en değerli nedeninin Türkiye’nin yatırım yapılabilir ülke notunu kaybetmesi olarak gösteren BLG Finansal Danışmanlık ve Eğitim Kurucusu Belgin Maviş, “Türkiye’nin yatırım yapılabilir ülke notunu art arkaya kaybetmesi ve görünümünün negatife dönmesi sıcak para hareketini aykırıya çevirdi. Son 2 yıla baktığımızda yabancı oranı tarihin en düşük düzeyleri olan yüzde 28’lere kadar geriledi. Türkiye iktisadına dair kaygılar, Merkez Bankası uygulamaları enflasyon mu büyüme mi noktasında yol ayrımına gidilmiş olması yabancı yatırımcının alışık olmadığı bir sistemin uygulanıyor olması Borsa İstanbul’da yabancı yükünün azaltmış olmasının nedenleri olarak sayılabilir” diye konuştu.
Yabancı seçimden sonra izle gör moduna geçecek
Seçimlerden sonra yabancı yatırımcının izle gör politikası izleyeceğini söyleyen Maviş, “Seçimlerden sonra mümkün değişimler sonrası borsaya yabancı para girişinin yaşanması zaman alacaktır. Kur, faiz ve enflasyon tarafındaki değişimler ve yeni iktisat programının ortaya konulmasını bekleyeceklerdir. Muhtemel bir değişim kelam konusu olduğunda yabancı yatırımcının tartısını görmemiz için eylül-ekim aylarını beklememiz gerekecektir” dedi.
Para ve maliye siyasetini anlamakta zorlanıyor
Yabancı yatırımcının Türkiye’nin son yıllarda devreye aldığı para ve maliye politikalarını anlamakta zorlandığını söyleyen Phillip Capital Yurt İçi Piyasalar Küme Lideri Üzeyir Doğan, “Türkiye’de ve çevresinde son yıllarda yaşanan siyasi ve jeopolitik gelişmeler ve bunlara bağlı olarak devreye alınmak zorunda kalınan para ve maliye siyasetlerini yabancı yatırımcı anlamakta zorlanırken, bu devirde kurlarda yaşanan yükselişler ve periyot dönem TL swap maliyetlerindeki artışlar borsaya olan yabancı ilgisini de azalttı. Seçim sürecine girilmiş olması ve seçime yönelik belirsizlikler de yabancının bu devirde borsaya yatırımını olumsuz etkiliyor. Son devirde yabancı takas oranında daha fazla düşüş yaşanmamasında kalan pozisyonların çok daha uzun vadeli ya da stratejik portföyler olduğunu düşünüyoruz.
Seçim gündemden kalkınca yabancı dönecektir
Seçimden sonra seçimlere yönelik tartışmalarının 2028’e kadar ortadan kalkacağına dikkat çeken Doğan, “Seçim sonrası idare ve sistem tartışmaları ülke gündeminden bir dahaki Cumhurbaşkanlığı seçiminin gerçekleşeceği 2028 yılına kadar düşecek olur ve ekonomik siyasetler önceliklendirilecek olur ise oluşan yeni beklenti yabancı yatırımcı tarafında da karşılık bulabilir. Borsa İstanbul’un ve dolayısıyla endeks içinde yer alan birçok payın gerek yurtdışı emsalleri gerekse kendi tarihi çarpanları ile kıyaslandığında oldukça ıskontolu olduğunu, başka bir tabirle potansiyellerinin yüksek olduğunu düşünüyoruz. Seçim sonunda kur ve faiz tarafında daha öngörülebilir bir tablonun ortaya çıkması yabancı yatırımcının da bu potansiyelin peşine takılmasına neden olabilir” tabirlerini kullandı.