Acil tedbir daveti: İstanbul’da 318 bina durduk yere çökebilir

Kahramanmaraş zelzelelerinin yıkıcılığı sonrası İstanbul’da gerçekleşecek bir mümkün sarsıntı nedeniyle kentteki yapılaşma ve riskli yapılar tekrar gündemde.

Peki, İstanbul’daki riskli yapılarda ve dönüşümünde son durum ne?

Şehir Plancısı ve İBB Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökçe, Radyo Trafik canlı yayınına katılarak İstanbul Büyükşehir Belediyesinin (İBB) sarsıntı bölgesindeki çalışmalarını, İBB’nin yapılardaki süratli tarama usulünü ve riskli yapıların dönüştürülmesinde yaşananlara yönelik açıklamalarda bulundu.

İBB’nin zelzele bölgesindeki çalışmaları

İBB Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökçe, İBB’nin, Ekrem İmamoğlu başkanlığında AFAD görevlendirmesi ile başta Hatay olmak üzere zelzele bölgesinde arama-kurtarma çalışmaları, lojistik ve öteki birçok mevzuda kapsamlı bir biçimde çalışmalarını sürdürdüğünü aktardı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm kurumlarının elinden geleni yaptığını belirten Gökçe, “Biz de hala çok ağır bir biçimde Hatay başta olmak üzere bölgeyi ayağa kaldırabilmek için harikulâde bir efor sarf ediyoruz. Daha fazlasını da yapmaya çalışacağız.” tabirlerini kullandı.

Beklenen istanbul zelzelesi ve süratli tarama yolu

İBB Genel Sekreter Yardımcısı, beklenen İstanbul sarsıntısına dikkatli çekerek bu sarsıntıya ağır bir hazırlanma mecburiliği olduğunu vurguladı ve süratli tarama sistemine ait şu bilgileri paylaştı:

“Hızlı tarama prosedürü 2019 seçimlerinden sonra Ekrem Lider vazifeye geldiğinde İstanbul Büyükşehir Belediyesinin İstanbul Teknik Üniversitesi’yle birlikte ve binaların zelzeleye karşı direncini ölçüp tedbir geliştirebilmek manasında uyguladığı yenilikçi bir formül.”

İBB Genel Sekreter Yardımcısı Gökçe, İBB’nin süratli taramasının vatandaşların çekindiği 6306 sayılı kanunun riskli yapıları 30+60 gün içerisinde yıkma mecburiliği üzere olmadığını, riskli yapı müracaatından bir evvelki adım olduğunu belirtti.

İBB’nin bu hizmeti 3,5 yıldır fiyatsız verdiğini de belirten Gökçe, yaptıklarının bir sonraki etap için vatandaşa referans veren, kamuya da mümkün müdahale biçimlerini gösteren bir altlık olduğunu aktardı.

“Vatandaşlarımız korkuyor”

İBB Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökçe, İBB’nin 2022 yılının sonuna kadar 107 bin binada süratli tarama talebinde bulunduğunu belirterek şu bilgileri paylaştı:

“İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2022 yılının sonuna kadar 107 bin binada süratli tarama talebinde bulunmuş vatandaşlarımıza. Tek tek meskenlerine gitmişiz. Bunların 29 bin küsuru, 30 bine yakını, yani yüzde 30’undan daha azdı, bize meskeninin süratli taranması için müsaade vermiş. Bu bahsettiğim 6306 sayılı kanun kapsamındaki riskli yapı tespiti olmamasına karşın vatandaşlarımız telaş etmiş, konutlarını bu türlü bir tespit yapılması konusunda imtina etmişler.”

Gökçe, binalarının riskli çıkması ve tekrar yapılmasına ait vatandaşların “korkusuna” ait açıklamayı ise şu kelamlar ile açıkladı:

“Yenisini yapmaya kalktığında metrekaresi küçülebilir. Yenisini yapmak manasında cebinden para çıkması gerekebilir. Her ikisi de vatandaşımızın zelzelenin sıcaklığı geçtikten sonra çok da istediği şeyler olmuyor ne yazık ki mal canın yongası diye.”

“Bina inceleme sayfası kitlendi”

Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar sonrası İBB’nin bina inceleme sayfasının kitlendiğini aktaran Gökçe; “Bina incelemesine ait sayfamız 2-3 gün kitlendi. Dakikada on bin tık aldığı devirler oldu. Ve bir günde 17 bin küsur müracaat aldık ‘Evimi inceleyin.’ diye. Toplam 3,5 yılda 27- 29 bin müracaata karşılık verebilirken meskenimi incele başvurusunu 17 bin küsur olarak bir günde alabildik. Ve şu anda vatandaşlarımız İstanbul Büyükşehir Belediyesinin meskeninin zelzeleye direncini bu manada incelemesi tarafında çok ağır bir müracaatta bulunuyorlar.” bilgilerini paylaştı.

“On katın üstündeki yapılara süratli tarama yapılamıyor”

İBB Genel Sekreter Yardımcısı, mevzuatın birtakım açmazları olduğunu aktararak 10 katın üstündeki yapılara süratli tarama yapılamadığını söyledi. 10 katın üstündeki yapıları Etraf ve Şehircilik Bakanlığınca akredite edilmiş kuruluşların incelediğini söz eden Buğra Gökçe, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Teknik olarak 10 katın üstündeki yapılarda yapılamıyor süratli tarama. 10 katın üstündeki yapılarda Etraf Şehircilik Bakanlığına akredite, bunu inceleyen kuruluşlar var. Onlar tarafından profesyonel daha donatımlı gereçlerle yapılması gerekli. Fakat biz 10 kata kadar binalarda önceliği de 2000 öncesinde yapılmış yapılara vermek suretiyle… Zira onların eski yönetmeliğe nazaran yapılmış olmaları nedeniyle risk faktörünün daha yüksek olduğunu düşünüyoruz. Bu türlü bir hazırlık başlangıcı yapıyoruz. Fakat mevzuatımız bu tip müracaatların konut sahibi, mal sahibi tarafından yapılması tarafında bir kısıt koymuş. Artık bu zelzeleden sonra bu kısıtı aşabilmek manasında kimi çalışmalar da yapıyoruz. Bize gelen müracaatların çok büyük bir kısmı sarsıntı sonrası İstanbul dışından da oldu. Yarısına yakını. Yani İstanbul dışındaki vatandaşlarımız da bizim konutumuzu İstanbul Büyükşehir Belediyesi zelzeleye direncini denetim etsin diye. Bu hem buraya duyulan inancın göstergesi hem de vatandaşın çaresizliğinin evrakı.”

“2000 öncesi yapıların risk faktörü yüksek”

Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar sonrası birçok şeyi yine gözden geçirmenin gerektiğini vurgulayan Buğra Gökçe, “Şapkayı önümüze koymamız gerekiyor.” diyerek şunları kaydetti:

“Deprem bize şunu gösterdi. Bizim planlama süreçlerinden, yer seçimlerinden, ruhsat verme süreçlerinde, ruhsattan oturma müsaadesiyle iskana geçebileceğimiz sürece ve bu evrede yaptığımız yapı kontrol işlerine ve iskandan sonra da binalardaki deformasyonların kontrolüne kadarki süreçlerin tümünde bir şeyleri gözden geçirmemiz gerekiyor. Şapkayı öne koymamız gerekiyor. Bir şeyleri yanılgılı yapıyoruz. Yani işte Kahramanmaraş’ta, Elbistan’da, Pazarcık’ta 10-12 katlı binaların, yeni binaların, birkaç yıllık binaların çöktüğü basına yansıdı. Yani biz ne dedik? 2000 yılı yapıları öncelikle inceliyoruz. Zira bunların eski yönetmeliğe nazaran yapıldığı için risk faktörünün yüksek olduğunu düşünüyoruz. Birkaç yıllık binaların, yeni yönetmeliğe nazaran yapılmış olması ve hasebiyle da bu yönetmeliğin kurallarına nazaran böylesi bir sarsıntıda hamburger biçiminde yıkılmış olmaması gerekir. Ziyan da görebilir lakin hamburger biçimindeki bir yıkılma bir statik yetersizliği ya da deformasyonu işaret ediyor. Hasebiyle belirli ki bu binalar yapılırken de ihmal ettiğimiz yani yapı ruhsatı verirken, denetlerken, yapı kontrol süreçlerinde daha sonra oturmaya başladıktan sonra birtakım kusurlar yaşıyoruz. Bir şeyleri tekrar kıymetlendirme muhtaçlığımız olduğunu düşünüyorum.”

“Kapsamlı bir kentleşme ıslahatına muhtaçlığımız var”

Yapı kontrolünde eksiklikler olduğunu ve yapı inşa kademelerinde yaşanan aksaklıklara dair de bilgiler aktaran İBB Genel Sekreter Yardımcısı, şöyle konuştu:

“Siz artık bir araç aldığınızda aracın size bir ruhsatını veriyorlar lakin bu ruhsatla ilanihaye yollarda gidemez. Periyodik aralıklarla sizi bakım muayene istasyonlarına çağırırlar. Aracın bu muayenesi yok ise polis de çevirir. Trafikten alıkoyabilir. Periyodik aralıklarla hem de yetkilendirilmiş yerlere gidiyorsunuz. Her yerde de muayene yapamıyorsunuz. Değil mi? Meskeni aldınız. Konutunuzun iskanı var ise hele. Bu konutta rastgele bir kurum ya da kuruluşun şikayet olup bilhassa belediyeye bu mevzuda incelemesi manasında misyon verilmezse denetleyen bir zaruriliği yok. Yani alt katına kiraya verdiğiniz işletme kolon kiriş kesmiş olabilir. Veya bunu deforme etmiş olabilir. Komşulardan bir tanesi balkonla mutfağı birleştireceğim diye perde duvara, taşıyıcı sisteme ziyan vermiş olabilir. Veya depo hacimleri falan ya da sığınaklar diğer emelle kullanılır. Bu yapılırken tekrar statik sistemi deforme eden ziyanlar verilmiş olabilir. Bunları periyodik aralıklarla muayene eden bir düzeneğimiz yok. Hasebiyle bizim iskanlı binalarımız açısından bile (iskanlı bina oturma müsaadesi olan bina demek. İnançlı olduğu, tespit edilmiş olduğu söylenebilir bu manasıyla.) kontrol eksikliğimiz var. Evet, inşaat ruhsatı olan binalarımız için de o denli bir süreçler yaşıyoruz ki iskan almak artık muhtaçlık olmaktan çıkıyor. Neden? Devlet periyodik aralıklarla, imar affı çıkartıyor. Siz zati neden iskan alamıyorsunuz? Taahhüt ettiğiniz projeyi, belediyeye verdiğiniz projeyi, inşaat ruhsatı aldığınız projeyi uygun yapmadığınız için iskan alamıyorsunuz. Neden projesine uygun yapmadınız? Fazla metrekareler yaptınız. Veyahut tanım edilmesi gereken, yapılması gereken proje ayrıntılarının bir kısmını uygulamadık. Onun için iskan müracaatına gittiğinizde belediye size iskan vermiyor ancak bu da sizin için çok zıt olmuyor bu ülkede. İmar affını bekliyorsunuz. Nasıl olsa o yaptığınız fazla metrekareleri ki o fazla metrekareler tahminen de binanın statiğini bozan olağanda kendi içindeki statü bütünlüğünde ziyan görmeyecek bir şeye ek yük getiren ve bu türlü bir muhtemel sarsıntıda de tahminen de ziyan görmesine yol açan bir şey lakin parasına mukabili devlet sizi affetti. Artık bu türlü bir sistem imar aflarıyla, bu türlü bir sistem, kontrol eksiklikleriyle ya da yapı kontrol kuruluşları onların işleyişinde de işte karnelerin kiralandığını biliyoruz. Müteahhitlerin, yapı kontrol kuruluşlarının fiyatını verdiğini biliyoruz. Olağanda yasak, yapı kontrol kuruluşlarının birebir vakitte inşaat faaliyeti yürütmesi… Lakin öteki iştiraklerle, öteki isimlerle, yapı kontrol firmalarının tıpkı vakitte inşaat firması işi de yaptığını biliyoruz. Bu ne demek? Kendi yaptığı inşaatı kendisinin denetlemesi demek. Öbür isimlerle. Münasebetiyle bunların hepsi bu konuştuğumuz büyük deformasyonun modülleri ya da inşaat ruhsatlarının nasıl verildiğini biliyoruz. Ya da iskandan sonra iskana temel projelerin hazırlandığını ancak yapıldıktan sonra öbür türlü uygulamaların yapıldığını, bunların görülmediğini biliyoruz. Bütün bunlar bizim sistemimizde bir şeylerin baştan aşağı eksik yapıldığının, yanlışlı yapıldığının evrakı. Bizim kapsamlı bir afet ve kentleşme ıslahatına gereksinimimiz var.”

Belediye olarak yalnızca İBB süratli tarama yapıyor

Türkiye’de belediye olarak yalnızca İBB’nin süratli tarama yaptığını vurgulayan Gökçe, bu işin şuurlu ve Etraf ve Şehircilik Bakanlığınca yetkilendirilmiş kurumlarca yapılması gerektiğini aktardı. Yanlış yapıldığı takdirde yarardan çok ziyan getireceğini belirten İBB Genel Sekreter Yardımcısı, “Bizim yaptığımız ile bakanlığın akredite ettiği firmaların yaptığı ortasında biraz önce söz etmeye çalıştım, fark var. Biz bir evvelki adımı yapıyoruz. Zira onların yaptığının geri dönüşü yok. O karotu alıp, yapınızın riskli olduğuna ait bir notasyon düştüğünde bu bakanlık tarafından belediyeye ilgili tapu dairesinin beyanlar hanesine şerh düşülecek halinde iletiliyor. Münasebetiyle artık yapınızı belediye size boşalttırmak ve belirlenen mühletler sonunda da sizin bu binayı yıkmanızı test etmek, denetlemek durumunda kalıyor. Bizimki bu değil.” bilgilerini aktardı.

“Bina durduğu yerde çökebilir”

En riskli binaların D ve H kümesinde olanlar olduğunu aktaran İBB Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökçe, İstanbul’da E sınıfında bile 318 bina olduğunu belirterek, “Bu ne demek? Bina durduğu yerde çökebilir.” tabirlerini kullandı.

Riskli yapı tespiti ve dönüşümlerde mevzuatın birtakım kısıtlamaları olduğunu belirten Gökçe, şu bilgileri paylaştı:

“Bizim tespitlerimizde birinci kademede 318 tane bina var. D ve E kümelerini sayarsanız bin 525 tane bina var. Burada önümüze mevzuatın birtakım kısıtları çıkıyor. Neden? Artık bizim 6306 sayılı yasa ile bunları riskli yapı ilan etme talihimiz var belediye olarak. Bunu zorlarız ancak oturanların yüzde 60’ı kiracı. Ve devlet kira yardımını kiracıya vermeyeceksin, mesken sahibine vereceksin diyor. Ve onu da biz bunun üç katı olsun diye bir meclis kararına bahis etmeden evvel bin 150 lira diyordu. Artık bin 500 liraya çıkarttılar İstanbul özelinde. Öbür kentlerde bin 150 lira. İstanbul’da bin 500 liraya kiralık konut bulmak mümkün müdür? Değil. Biz bunu üç katı kadar uygulayacağız İstanbul’da. Bu mevzuda kararlıyız. Ve bu 318 binadan başlayarak sonra bin 525 binaya çoğaltacak biçimde 4 bin 500 lira kira yardımı vererek içindekileri boşaltacak.”