Birol BOZKURT
Hükümet depremzede yatırımcıların yaralarını sarmak ve piyasalarda oluşabilecek ağır satışları engellemek için önlem yağdırdı. Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar sonrası açık kaldığı birinci iki günde yüzde 10’a yakın kıymet kaybeden Borsa İstanbul’un desteklenmesi için sermaye piyasalarının bütün paydaşları düzenleme üzerine düzenleme yaptı. Borsa İstanbul açılacak mı? Ne çeşit önlemler gelecek? tartışmalarının akabinde birinci adım BES fonlarıyla ilgili atıldı. Buna nazaran Ferdî Emeklilik Sistemi’nde devlet katkısının yatırıldığı fonların borsaya yatırılabilecek kısmı yüzde 10’dan yüzde 30’a çıkarıldı. Böylelikle piyasaya 10 milyar liraya yakın takviye sağlanması hedeflenirken, Türkiye Varlık Fonu da fiyat istikrarı fonu aracılığıyla piyasayı destekleme kararı aldı. Borsa İstanbul ve SPK ise muhtemel düşüşleri önlemek için bir dizi tedbir açıkladı. Piyasada bilhassa tartışmalara sebep olan yüksek frekanslı algoritmik süreçlerin durdurulması ve kredili süreçler ile kayıpların azaltılması tarafında atılan adımların küçük yatırımcıyı korumak ismine olumlu karşılandı. Ayrıyeten şirketlerin pay geri alımlarında vergi oranlarının sıfırlanmasının da talep tarafında müspet tesir yaratması bekleniyor.
1- Borsa BES’lenecek
Önlem paketi ile ilgili birinci açıklama BES tarafından geldi. Resmi gazetede yayımlanan düzenlemeye nazaran Ferdî Emeklilik Sistemi’nde devlet katkısının yatırıldığı fonların borsaya yatırılabilecek kısmı yüzde 10’dan yüzde 30’a çıkarıldı. Buna nazaran tek paya yatırım tavanı yüzde 1’den yüzde 5’e çıktı. Devlet tahviline yatırım yüzde 70’ten yüzde 50’ye indirildi. 10 gün içinde portföylerün güncellemesi gerekiyor. Yapılan düzenlemeye nazaran BES devlet katkısı fonlarının taban yüzde otuzu; BIST 30, BIST Likit Banka, BIST Banka Dışı Likit 10 ve BIST İştirak 30 endekslerindeki hisseler ile BIST 100, BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, BIST Kurumsal İdare Endeksi ve Borsa İstanbul A.Ş. tarafından hesaplanan iştirak endekslerindeki hisselerde pahalandırılacak. Mevzu ile ilgili açıklama yapan Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK) devlet katkısı portföyünde pay yükü değişiminin hem fon performanslarını artıracak hem de ülkemiz finansal piyasalarının derinliğine ve üretim odaklı iktisat siyasetinin desteklenmesine katkı sağlayacak bir adım olduğunu belirtti.
2- Şirketlerin pay geri alımlarında vergi sıfırlandı
Borsa İstanbul’da süreç gören şirketler pay geri alımında vergi ödemeyecek. Dün Resmi Gazete’nin tekrarlanmış sayısında yayımlanan düzenlemeyle Borsa İstanbul’da süreç gören şirketler pay geri alımlarında halihazırda yüzde 15 olan stopaj vergisini ödemeden paylarını geri alabilecek. Ayrıyeten şirketlerin dağıtılmış kar hisselerinde vergi tevkifatı oranları da sıfırlandı. BDDK ise, hisseleri borsada süreç gören halka açık bankaların, 6 Şubat 2023’ten 1 Ocak 2024’e kadar geri alım yoluyla edindikleri kendi pay senetlerinin, çekirdek sermayeden indirim kalemi olarak dikkate alınmayacağını bildirdi.
3-SPK’dan kredili süreçler için adım
6-7 Şubat tarihlerinde borsanın kapatılmamasıyla oluşan yatırımcı mağduriyetlerini telafi edebilmek için Sermaye Piyasası Heyeti bir dizi önlem açıkladı. SPK sarsıntı bölgesinde bulunan müşterilerin, zelzelelerin yaşandığı tarih olan 6 Şubat’tan itibaren oluşan temerrüt durumlarında, 30 Haziran’a kadar süreç tesis edilmemesine karar verdi. Buna nazaran zelzele bölgesinde bulunan müşterilerin, zelzelelerin yaşandığı tarih olan 6 Şubat’tan itibaren oluşan temerrüt durumlarında, 30 Haziran’a kadar süreç tesis edilmemesine karar verdi. İlgili düzenleme kapsamında 10 Nisan 2023 tarihine kadar; aracı kurumlarca, portföy büyüklüğü 1 milyon TL ve altında olan müşterilere uygulanacak azami kredi faiz oranının ve kredili olmayan bir alım buyruğu nedeni ile ödemekle yükümlü oldukları fiyatın tamamının yahut bir kısmının takas günü prestijiyle tevdi edilmemesi yahut kelam konusu fiyatın takas tarihi prestijiyle aracı kurum nezdindeki hesaplarında bulunmaması durumunda (temerrüt durumunda) uygulanacak faiz oranının, aracı kurumun vereceği kredinin, kaynak maliyeti dikkate alınarak makul bir düzeyde belirlenmesi tarafında tavsiye kararı alınmasına karar verildi.
Aracı kurumların sermaye yeterliliği konusunda kolaylık
SPK aracı kurumların sermaye yeterliliği konusunda da düzenlemelere imza attı. Buna nazaran 30 Haziran 2023 tarihine kadar, aracı kurumların hazırladığı sermaye yeterliliği tablolarında, kendi portföylerine alınan hisse senetlerine ait durum riski oranının %10 yerine %3 üzerinden, kredi hesabı altında izlenen “Diğer müşteriler” için durum riski oranının ise %8 yerine %4 üzerinden hesaplanacak. Daha evvel %35 olarak belirlenen başlangıç özkaynak muhafaza oranı 10 Nisan 2023 tarihine kadar %20 olarak uygulanacak.
4) Borsa İstanbul’dan algoritmik süreçler için önlem
Borsa İstanbul Kamuyu Aydınlatma Platformu’na gönderdiği açıklamada bir dizi yeni önlemin alındığını belirtti. Borsa İstanbul’da pay geri alımı yapan şirketler üzerinden yeni endeks hesaplanmasını da içeren yeni önlemler getirildi. Buna nazaran hisse piyasası ile VİOP bünyesindeki hisse ve endeks türev pazarlarında, emtia sertifikaları hariç tutulmak üzere Hisse Piyasasında açılış seansı uygulanan tüm sermaye piyasa araçlarında ve VİOP süreç gören tüm mukavelelerde; açılış seansında buyruk iptali, fiyat kötüleştirme ve ölçü azaltımına müsaade verilmemesine karar verildi. Yeni önlemler ortasında hisse piyasasında buyruk süreç oranının 15:1’den 5:1’e düşürülmesi ve hisse piyasasında buyruk süreç oranı eşik paha aşım fiyatının 0,03 kuruştan 0,25 kuruşa yükseltilmesi de yer aldı. Düzenlemeye nazaran hisse piyasasında buyruk iptali, fiyat kötüleştirme ve ölçü azaltımı (İAK) fiyat kalemlerinin yüzde 20 oranında artırılacak ve VİOP’ta yüz binde 1 olarak uygulanan iradi buyruk iptal fiyatı oranının yüzde 20 oranında artırılarak yüzbinde 1,2 olarak belirlenecek. VİOP’ta süreç gören tüm vadeli süreç ve opsiyon kontratlarının seans sonu vaktinin 5 dakika kısaltılarak tam iş günlerinde 18.10, yarım işgünlerinde 12.40 olarak belirlenmesine de karar verildi. Geri alım yapan şirketler üzerine yeni bir endeks hesaplanmasına ve borsanın nezaret faaliyetleri kapsamında hâlihazırda devam etmekte olan yatırım aracı bazındaki tüm önlemlerin kaldırılmasına da kararlaştırıldı.
5) Türkiye Varlık Fonu devreye girecek
Türkiye Varlık Fonu (TVF) bünyesindeki Fiyat İstikrarı Fonu aracılığıyla piyasayı desteklemeye hazırlanıyor. Buna nazaran kamu bankaları, varlık fonu şirketleri ve TMSF Türkiye Varlık Fonu bünyesindeki Fiyat İstikrarı Fonu’na sermaye koyacak, fon da bu sermaye ile Borsada oynaklığın yüksek olduğu periyotlarda pay alımı gerçekleştirebilecek. Bu kaynakla manipülatif hareketler olduğunda borsada pay alımı gerçekleştirilecek.
6) Altın ithalatı durduruldu
6 Şubat zelzelelerinin iktisada olumsuz tesirini hafifletmek ve cari açıkta artışın önlenmesi için mal mukabili (vadeli) altın ithalatının süreksiz bir müddetliğine durdurulması için karar alındığı belirtildi. Borsa İstanbul Değerli Madenler Piyasası üzerinden altın ithalatı 2023 yılına rekorla başlamıştı. Borsa İstanbul Değerli Madenler Piyasası bilgilerine nazaran, ocak ayında altın ithalatı 68 bin 330 kg ile kayıtların tutulmaya başlandığı 1995’ten bu yana en yüksek sayıya ulaştı. Tıpkı ayda gümüş ithalatı 73 bin 77 kg olarak gerçekleşti.
10 milyar TL kaynak girecek
Fon Turkey Kurucusu Onur His, 10 gün içinde fonların portföylerindeki değişikliklerin yapılması gerektiğini söyledi. His, “Mevcut Katkı fonlarının büyüklükleri ve şimdiki pay senedi portföy hisselerine bakıldığında, toplam 51,3 milyar TL büyüklükte 24 fon olduğu ve bu fonların portföylerinde pay yükünün %10 ila %15 ortasında değiştiğini görmek mümkün. %30 portföy hissesine ulaşılması için bugünkü portföy dağılımları göz önüne alındığında yaklaşık 8-10 milyar TL meblağında bir alım yapılması gerekiyor” dedi.
Borsaya takviye olacak
Ata Portföy İdaresi Genel Müdürü Mehmet Gerz, BES düzenlemesinin, zamanlaması ve maksadının tartışma konusu olsa da ortaya çıkardığı sonuç prestijiyle olumlu bir düzenleme olduğunu kaydetti. Gerz, “Tahvilde faizler %9’a düşmüş durumda, çok düşük bir getiri manasına geliyor. Borsa İstanbul’a 9 – 10 milyar TL nakit girişi olacak demektir. Sarsıntı hasebiyle panik yaşanan Borsaya dayanak olacaktır. BES fonları uzun vadelidir, pay senedi alması güzel olacaktır. Belirli sistemlerin dayanak vermesi olumlu karşılanmalı” dedi.